Atopowe zapalenie spojówek i rogówki

Atopowe zapalenie spojówek i rogówki to przewlekła choroba oczu, związana z alergicznym stanem zapalnym tych struktur. Schorzenie stanowi część spektrum atopowych dolegliwości, obejmujących również astmę i atopowe zapalenie skóry (AZS). Charakteryzuje się różnorodnymi objawami, takimi jak intensywny świąd, pieczenie oczu, obrzęk spojówek oraz zmiany skórne na powiekach. Schorzenie może znacząco wpływać na komfort życia pacjentów. Dowiedz się dokładnie czym jest atopowe zapalenie spojówek i rogówki, co je wywołuje oraz jakie są metody leczenia!

Czym jest atopowe zapalenie spojówek i rogówki?

Atopowe zapalenie spojówek i rogówki, znane także jako AKC (atopic keratoconjunctivitis), opisane po raz pierwszy przez Hogana w 1953 roku, stanowi ciężką, przewlekłą i zapalną chorobę o podłożu genetycznym i alergicznym. Stanowi najgroźniejszą postać alergicznego zapalenia powierzchni oka, potencjalnie prowadzącą do trwałego uszkodzenia wzroku, a nawet ślepoty.

Dotyka ono około 25-42% osób z AZS, głównie mężczyzn w wieku około 30 lat. Schorzenie rozwija się po kilku latach atopowego zapalenia skóry i manifestuje się nadwrażliwością typu I, prowadząc do degranulacji mastocytów i uwolnienia różnych mediatorów zapalnych. U większości chorych na AKC współistnieje także wyprysk (egzema), a u 87% stwierdza się objawy astmy oskrzelowej. Choroba jest przewlekła, a jej objawy utrzymują się przez cały rok, z możliwością okresowych zaostrzeń w sezonie.

Atopia a atopowe zapalenie spojówek i rogówki

Termin "atopia" opisuje genetycznie uwarunkowany zespół zaburzeń układu odpornościowego, w którym organizm reaguje nieprawidłowo na nieszkodliwe antygeny. Atopia stanowi kompleksową reakcję immunologiczną, modulowaną przez czynniki genetyczne i środowiskowe.

Choroby atopowe, takie jak atopowe zapalenie skóry (AZS), astma oskrzelowa, wyprysk kontaktowy, alergiczny nieżyt nosa, oraz atopowe zapalenie spojówek i rogówki, stanowią efekty tej patologicznej reakcji immunologicznej. W przypadku atopowego zapalenia spojówek i rogówki (AKC), najbardziej groźnej formy alergicznego zapalenia powierzchni oka, istnieje kompleksowa interakcja między czynnikami genetycznymi a środowiskowymi.

Przyczyny atopowego zapalenia spojówek i rogówki

Alergeny wziewne i pokarmowe, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, białko mleka krowiego czy orzeszki ziemne, są substancjami, które najczęściej wywołują reakcje alergiczne u osób z atopią. Ponadto, czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza, dym papierosowy, wilgotność, a także dodatki do żywności czy substancje chemiczne związane z codziennym życiem, mogą wpływać na rozwój i przebieg alergii atopowej.

Atopia, jako skłonność do reakcji alergicznych, ma wpływ na układ odpornościowy. U osób z atopią, w kontakcie z alergenem, dochodzi do nadmiernego uwalniania substancji chemicznych, takich jak histamina, co prowadzi do reakcji zapalnej. Patogeneza AKC jest złożona i związana z reakcjami zarówno IgE-zależnymi, jak i IgE-niezależnymi, mediowanymi przez limfocyty Th2 i Th1.

W przypadku AKC, pacjenci wykazują podwyższone stężenia IgE w surowicy i łzach, co świadczy o nadmiernej reakcji immunologicznej. Dominację komórek tucznych, eozynofilów i limfocytów w spojówce potwierdzają istnienie procesu zapalnego w obrębie oka. Stężenia interleukin, zwłaszcza IL4 i IL5, korelują z zaawansowaniem objawów klinicznych AKC, co wskazuje na rolę cytokin w rozwoju choroby.

Objawy kliniczne atopowego zapalenia spojówek i rogówki

Świąd

• Silny świąd zarówno powiek, jak i spojówek.
• Pocieranie oczu przynosi krótkotrwałą ulgę, spowodowaną mechaniczną degranulacją mastocytów i uwolnieniem z nich mediatorów zapalnych, jednak może prowadzić do rozwoju stożka rogówki.
  
  

Objawy związane z suchym okiem

• Pieczenie oczu i uczucie piasku.
• Swędzenie oczu w okolicach kąta wewnętrznego lub zewnętrznego szpary powiekowej.
• Nadmierne łzawienie, które może towarzyszyć różnym postaciom zapalenia spojówek i schorzeniom rogówki.
• Objawy suchego oka, obserwowane u około 60% chorych na atopowe zapalenie spojówek i rogówki.
  
  

Zmiany w okolicy oczu

• Gęsta, sklejająca powieki wydzielina.
• Zaczerwienione, obrzęknięte, pogrubiałe powieki.
• Charakterystyczny fałd skórny poniżej dolnej powieki (objaw Denniego-Morgana).
• Przerzedzenie 1/3 zewnętrznej części łuków brwiowych (objaw Hertoghe’a).
• Skóra powiek sucha, popękana.
  
  

Zmiany w rzęsach i brwiach

• Długie, jedwabiste rzęsy lub odwrotnie – madaroza, czyli wypadanie i brak rzęs.
• Przerzedzenie brwi (objaw Hertoghe’a).
  
  

Zmiany w spojówkach

• Przekrwienie i obrzęk spojówki gałkowej.
• Przerost brodawkowaty spojówki powiekowej powieki górnej i dolnej.
• Bliznowacenie załamka dolnego spojówki oraz tworzenie się zrostów spojówki powiekowej i gałkowej.
  
  

Zmiany rogówkowe

• Powikłania rogówkowe, takie jak plamki Trantasa, płytki rogówkowe, filamenty, erozje, owrzodzenie rogówki i neowaskularyzacja.
• Powikłania rogówkowe występują u około 75% chorych, a ich nasilenie może prowadzić do utraty widzenia.

Warto zauważyć, że intensywność objawów często zależy od okresów zaostrzeń i indywidualnych predyspozycji pacjenta. Objawy atopowego zapalenia spojówek i rogówki stanowią kompleksowy obraz schorzenia, który wymaga interdyscyplinarnego podejścia do leczenia i zarządzania.

Leczenie atopowego zapalenia spojówek i rogówki

Leczenie atopowego zapalenia spojówek i rogówki wymaga interdyscyplinarnego podejścia lekarzy specjalistów, takich jak okulista, dermatolog i alergolog. Terapia koncentruje się na łagodzeniu objawów ocznych i skórnych, a także zarządzaniu reakcją alergiczną.

W leczeniu ogólnym stosuje się leki przeciwhistaminowe oraz antybiotyki w przypadku infekcji bakteryjnych powiek. W terapii miejscowej wykorzystuje się stabilizatory mastocytów, krople ze sterydami w przypadku zaostrzeń, preparaty sztucznych łez, emolienty do pielęgnacji skóry powiek, oraz inhibitory kalcyneuryny w postaci maści.

Leczenie długotrwałe obejmuje profilaktyczne stosowanie stabilizatorów mastocytów, miejscowych kortykosteroidów, immunosupresyjnych leków ogólnoustrojowych, oraz doustnych leków przeciwhistaminowych w przypadku intensywnego świądu. Wspierające środki to także nawilżające krople do oczu i emolienty.

Podkreśla się konieczność unikania konserwantów w kroplach do oczu, aby minimalizować nasilenie objawów alergii. Całokształt leczenia wymaga również odpowiedniej higieny powiek.

 

Bibliografia:

1. https://podyplomie.pl/okulistyka/23541,atopowe-zapalenie-rogowki-i-spojowek
2. Thomsen SF. Epidemiology and natural history of atopic diseases. European Clin Res J 2015;2:24642-5.
3. Chen JJ, Applebaum DS, Sun GS, et al. Atopic keratoconjunctivitis: A review. J Am Acad Dermatol 2014;70(3):569-75.
4. Leonardi A, Castegnaro A, Valerio AL, Lazzarini D. Epidemiology of allergic conjunctivitis: clinical appearance and treatment patterns in a population-based study. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2015;15(5):482-8.