Co to jest zespół Hornera? Przyczyny, objawy i leczenie

Pomiędzy okiem a mózgiem znajduje się skomplikowane połączenie nerwowe, które odpowiada za ruch powiek oraz pracę gruczołów potowych, a także zwężenie i rozszerzenie źrenicy. Zespół Hornera to rzadka choroba neurologiczna, a raczej zbiór objawów, które są następstwem uszkodzenia tego połączenia nerwowego. Sprawdź, co to jest zespół Hornera, kiedy należy udać się do lekarza i jak go leczyć.

Zespół Hornera – co to jest? Charakterystyka choroby

Zespół Hornera został po raz pierwszy opisany w 1869 roku przez Johanna Friedricha Hornera. To choroba neurologiczna, a raczej zbiór objawów, który opisuje dolegliwości zdrowotne spowodowane przez nieprawidłowości w obrębie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Aby zrozumieć, czym jest zespół Hornera, trzeba najpierw poznać relację współczulną pomiędzy okiem a mózgiem.

Pień mózgu to obszar, w którym znajdują się ośrodki odpowiedzialne m.in. za oddychanie i bicie serca – to właśnie on umożliwia więc utrzymanie podstawowych czynności życiowych. Znajduje się tam również ośrodek odruchowy wzroku, który odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie oczu i powiek. Narząd wzroku jest więc połączony z pniem mózgu licznymi włóknami układu współczulnego, który stanowi jedną z głównych części układu nerwowego.

Czasami dochodzi do porażenia lub nawet całkowitego zerwania tego połączenia – może stać się tak, gdy nerw zostanie uciśnięty lub uszkodzony. Wówczas uniemożliwiona jest odpowiednia wymiana informacji pomiędzy okiem a mózgiem, co prowadzi do szeregu niepokojących objawów. Ten stan to nic innego, jak zespół Hornera.

Zazwyczaj występuje zespół Hornera lewostronny lub prawostronny i może spowodować go szereg różnorakich chorób, lub urazów. Zaburzenie to może być wrodzone, lub nabyte. Niezależnie od swojej postaci, jest ono jednak bardzo rzadki – występuje u zaledwie jednego pacjenta na 6 tys. osób.

Warto wiedzieć >>> Numer, którym oznaczony jest zespół Hornera ICD-10 w Międzynarodowej Klasyfikacji chorób, to G90.02.

Zespół Hornera – objawy

Zespół Hornera charakteryzuje tzw. triada objawów, po których najłatwiej jest rozpoznać to zaburzenie neurologiczne. Są to:

• Zwężenie źrenicy (mioza) – osłabienie lub paraliż mięśni ocznych uniemożliwia prawidłowe dostosowywanie rozmiarów źrenicy do intensywności światła. Ze względu na to pozostaje ona zwężona nawet w słabo oświetlonych warunkach.
• Opadająca powieka – osłabienie lub paraliż mięśni powiek sprawia, że dolna powieka się unosi, a górna opada. Ze względu na to szpara powiekowa staje się patologicznie zmniejszona. Sprawdź, o czym jeszcze może świadczyć opadanie powieki.
• Zapadnięcie oka – osłabieniu lub paraliżowi ulegają również mięśnie oczodołu, co powoduje zapadanie się gałki ocznej w głąb twarzy.

Oto inne możliwe, lecz rzadziej występujące symptomy zespołu Hornera:

• Brak wydzielania potu na twarzy po stronie sparaliżowanego oka – współczulny układ nerwowy reguluje również produkcję potu, dlatego wraz z zaburzeniem połączenia nerwowego pomiędzy okiem a mózgiem, zaburzeniu ulega odruch pocenia się twarzy.
• Anizokoria, czyli nierówność źrenic – oko dotknięte zespołem Hornera ma źrenicę o innym rozmiarze, niż oko zdrowe.
• Dwukolorowe oczy – tęczówka dotkniętego chorobą oka może różnić się barwą od tęczówki oka zdrowego. Dzieje się tak w przypadku wrodzonego zespołu Hornera, lub gdy zaburzenie pojawiło się w młodym wieku, w którym oczy się jeszcze rozwijają.

Zobacz również >>> Heterochromia – dwukolorowe oczy. Czy jest groźna?

Co powoduje zespół Hornera? Przyczyny

• Zespół Hornera po urazie szyi, barku lub głowy – włókna współczulne odpowiedzialne za unerwienie oka przebiegają m.in. w szyi, barku i głowie. Poważny uraz w tych obszarach może skutkować więc uszkodzeniem nerwów oraz zespołem Hornera.
• Ostra infekcja ucha środkowego – ucho środkowe znajduje się w bliskim sąsiedztwie połączenia nerwowego pomiędzy okiem a mózgiem. Nieleczona ostra infekcja ucha środkowego może więc rozprzestrzenić się na pobliskie tkanki oraz doprowadzić do uszkodzeń włókien współczulnych.
• Zespół Hornera a kręgosłup – to rzadkie zaburzenie neurologiczne może zostać spowodowane przez uraz kręgosłupa oraz rozwijające się w nim guzy, zwłaszcza w odcinku szyjnym. Stan ten może doprowadzić bowiem do uciskania lub uszkodzenia włókien unerwiających oko.
• Jamistość rdzenia – to choroba charakteryzująca się powstawaniem cewkowatych jam w pniu mózgu lub rdzeniu kręgowym, które mają tendencję do rozszerzenia się na inne odcinki. W rzadkich przypadkach naczyniak jamisty może oddziaływać na pobliskie nerwy współczulne.
• Zespół Hornera po znieczuleniu – do uszkodzenia nerwów w bardzo rzadkich przypadkach może doprowadzić również znieczulenie, zwłaszcza w przypadku komplikacji miejscowej blokady nerwów.
• Guz pancoasta – czyli rak oskrzela zlokalizowany w okolicy szczytu płuca, skąd może naciskać na żebra, kręgi i struktury klatki piersiowej. Zespół Hornera, rak płuc – te schorzenia relatywnie często idą w parze właśnie ze względu na bliską odległość nerwów w tym obszarze.
• Zespół Hornera a tarczyca – również i tarczyca znajduje się w bliskiej odległości od włókien współczulnych odpowiedzialnych za unerwienie oka, dlatego zespół Hornera może wystąpić w wyniku komplikacji zabiegów chirurgicznych tarczycy lub jej nowotworów.
• Nerwiak zarodkowy a zespół Hornera – neuroblastoma lub nerwiak zarodkowy to złośliwy nowotwór współczulnego układu nerwowego często występujący u niemowląt, który może doprowadzić do zespołu Hornera u dzieci.
• Wrodzony zespół Hornera u dzieci – najczęściej powstaje w wyniku urazu nerwów w barku podczas porodu, a także komplikacji lub błędów lekarskich przy zabiegach chirurgicznych na klatce piersiowej. Jak rozpoznać wrodzony zespół Hornera? Objawy u niemowlaka to m.in. bardziej wyraźna heterochromia niż u osób, które zaczęły zmagać się z tym zaburzeniem w późniejszym życiu.
• Idiopatyczny zespół Hornera – czyli taki, w którego przypadku nie można odnaleźć konkretnego powodu. Zespół Hornera bez przyczyny występuje rzadko i wymaga wykluczenia szeregu innych potencjalnych przyczyn.

Jak rozpoznać zespół Hornera? Diagnostyka choroby neurologicznej

Zespół Hornera to zaburzenie neurologiczne, czyli jego diagnoza jest zadaniem dla lekarza neurologa. Jeśli zauważyłeś jednak u siebie lub swojego bliskiego typowe objawy obejmujące oczy, warto zawsze najpierw udać się do okulisty. On wykluczy nieprawidłowości w zdrowiu oczu i w razie potrzeby skieruje Cię na dalsze badania do specjalisty od układu nerwowego. Zobacz, co powinieneś sprawdzić w gabinecie okulisty.

Głównym objawem zespołu Hornera jest brak prawidłowego odruchu źrenicznego, dlatego jednym z najskuteczniejszych sposobów na diagnostykę jest zakroplenie oczu specjalnym środkiem rozszerzającym źrenice. Jeśli źrenica nie rozszerzy się lub zrobi to w niewystarczającym stopniu – to prawie pewne, że istnieje problem w obrębie układu nerwowego.

Zespół Hornera to nie choroba, lecz zespół objawów poważniejszego problemu – dlatego jego rozpoznanie opiera się nie tylko na potwierdzeniu objawów, ale i na odnalezieniu przyczyny zaburzenia. Jest to możliwe przy szczegółowych badaniach obrazowych głowy, szyi, barków i klatki piersiowej.

Zespół Hornera – leczenie

Nie istnieje jedna konkretna metoda na leczenie zespołu Hornera – może zostać wyleczony jedynie wtedy, gdy wyeliminowane zostaną jego przyczyny. Zależnie od tego, czym spowodowane zostało to zaburzenie, jego leczenie może odbywać się więc we współpracy kilku specjalistów. W przypadku nowotworów płuc lub tarczycy będzie to więc np. neurolog i onkolog.

 

Bibliografia:
Zalan Khan, Pradeep C. Bollu, Horner Syndrome, 2023
Adam R. Sweeney, Sachin Kedar, S. Grace Prakalapakorn, Michael T. Yen, Preeti Thyparampil, Marcus M. Marcet, Sachin Kedar, Cat Nguyen Burkat, Seong Lee, Horner Syndrome, 2023
Frankie K. Smith, Geetanjali Rathore, Donny W. Suh, Clinical presenations of pediatric Horner syndrome, 2017
Onkologia Online, Klasyfikacja ICD-10: G90.2 - Zespół Hornera, onkologia-online.pl