Fiksacja wzroku

Fiksacja w ogólnym sensie oznacza skupienie uwagi na jakiejś rzeczy lub zjawisku. Możemy mówić o zafiksowaniu, gdy ktoś koncentruje się w maksymalny sposób np. na jakimś zadaniu lub na pracy. Fiksacja wzroku jest potrzebna, by móc bardzo precyzyjnie widzieć obiekty, zwłaszcza gdy są w jakiejś większej odległości.

Termin fiksacji jest pojęciem szerokim i może odnosić się do wielu sfer. Znana jest fiksacja werbalna polegająca na koncentracji na określonym wyrazie lub zdaniu. Fiksacja słuchowa oznacza wychwytywanie jedynie konkretnych dźwięków. Fiksacja działania polega na skupieniu uwagi na jednej czynności, czego przykład mogą stanowić nerwowe tiki.

Fiksacja wzroku, określana też jako fiksacja oka, jest więc niezbędna do normalnego działania zmysłu wzroku. Nieprawidłowości w fiksacji oka mają bezpośredni związek z najczęściej występującymi w naszym społeczeństwie wadami wzroku.

Fiksacja wzroku – co to jest?

Fiksacja wzroku rozumiana jako pewne zaburzenie, zostało po raz pierwszy zaobserwowane podczas działań militarnych II wojny światowej. Zauważono, że pilotom bombowców zdarza się wlatywać w obiekt, do którego zmierzają, zamiast go ominąć. Przyczyną takiej fiksacji jest niezwykle silna koncentracja na celu, która powoduje, że pole widzenia staje się mocno zawężone.

Fiksacja wzroku to istotne pojęcie, o którym warto wiedzieć, ponieważ może stanowić niebezpieczeństwo na drodze. Wówczas chodzi o nadmierną fiksację wzroku. Jest to związane z dużą prędkością poruszania się, dlatego z problemem fiksacji mogą spotykać się piloci, motocykliści i kierowcy rozwijający bardzo duże prędkości, np. na wyścigach. Zbyt duża fiksacja wzroku może powodować wypadki komunikacyjne.

Fiksacja jako zaburzenie

Fiksacja wzroku, o której tu mówimy, to zdarzenie, które powinno niepokoić. We współczesnym świecie zjawisko to może być opisywane jako fiksacja wzroku motocyklistów, którzy obserwując podczas jazdy jakąś przeszkodę, zamiast jej uniknąć – zderzają się z nią. To wiąże się z faktem, że kierowca prowadzi pojazd dokładnie tam, gdzie patrzy.

Fiksacja oka, a precyzyjniej - odruch fiksacyjny oka, to ruch umożliwiający takie nakierowanie, by obraz obiektu padał na dołeczek środkowy plamki siatkówki. Ta umiejętność ukształtowuje się u człowieka w pierwszych miesiącach życia. Rozwój wzroku noworodka przebiega stopniowo i trwa wiele miesięcy zanim dziecko osiągnie pełną zdolność widzenia.

Prawidłowo ukształtowany odruch fiksacyjny oka umożliwia widzenie obiektów położonych na wprost. Wraz z rozwojem narządu wzroku u dziecka, fiksacja oka staje się odruchem naturalnym. Oczywiście można dokonywać fiksacji świadomie i z rozmysłem. Podobnie jak w przypadku mrugania, które jest odruchem bezwarunkowym, ale przecież możemy robić to w pełni świadomie.

Rozwój fiksacji oka

Mniej więcej na etapie trzeciego miesiąca życia, u noworodka pojawia się fiksacja siatkówkowa. Fiksacja siatkówkowa to proces jednooczny. Fiksacja, czyli ustalanie obrazu danego obiektu, może odbywać się zarówno jednoocznie, jak i obuocznie.

Fiksacja obuoczna, dzięki której możliwe jest widzenie obuoczne, wymaga trzech elementów:

- jednoczesnej percepcji, czyli możliwości rejestrowania obrazu jakiegoś obiektu obojgiem oczu naraz;
- fuzji, czyli zespolenia w jeden - obrazów z obojga oczu w korze mózgowej;
- widzenia przestrzennego, czyli zdolności postrzegania trójwymiarowego.

Fiksacja wzroku podczas czytania

Kiedy czytamy nasz wzrok pada na sylabę lub słowo. Wraz z wiekiem i rozwojem umiejętności, radzimy sobie z czytaniem szybciej, a potrzebny do tego czas i ilość fiksacji zmniejszają się. Oczy nabywają zdolności jednoczesnego ogarnięcia wzrokiem kilku wyrazów jednocześnie. Fiksacja w tym zakresie powoduje brak płynności w czytaniu i jego powolne tempo.
Fiksacja wzroku i ćwiczenia z nią związane, stanowią metodę treningową podczas nauki szybkiego czytania. Ten mechanizm wykorzystywany jest także w pracy z dyslektykami i dziećmi, które mają kłopoty ze składaniem sylab w wyrazy i harmonijnym czytaniem.

Utrata fiksacji wzroku

Utrata fiksacji wzroku i jej zaburzenia mają związek z zezem. Zez powstaje jako wynik nieprawidłowego obuocznego widzenia pojedynczego. Oko pracujące prawidłowo fiksuje obiekt plamką siatkówki, czyli zgodnie ze zdrowym odruchem. Oko z zaburzeniem fiksuje za pomocą obwodowego miejsca siatkówki. Skutkiem tego jest brak spójności obrazu, który objawia się podwójnym widzeniem.

Lekarze obserwują także u niektórych młodych pacjentów (przed ukończeniem ósmego roku życia) zjawisko niwelowania bodźców we wzrokowej korze mózgowej, które pochodzą z oka zezującego. Faktem jest, że w ten sposób zanika problem widzenia podwójnego. Jednak pociąga to za sobą inne problemy.

Nieprawidłowa fiksacja oka może prowadzić do zamieszania obrazów. W wyniku tego widzenie i orientacja przestrzenna stają się niemożliwe. Wskutek tego następuje ograniczanie bodźców wzrokowych, prowadzące niekiedy do utraty środkowej fiksacji siatkówkowej, zaburzonej korespondencji siatkówkowej i nieprawidłowości widzenia obuocznego. Specjalistą od takich problemów ze wzrokiem jest ortoptysta.

Fiksacja wzroku – ćwiczenia

Fiksację wzroku można kontrolować dzięki ćwiczeniom. Dla osób kierujących pojazdami, dobrą wskazówką jest, by nie skupiać się na samej przeszkodzie, lecz na drodze omijającej dany przedmiot. Jest to kwestia ćwiczeń nawyków i umiejętności. Warto o tym pamiętać i trenować zmysł wzroku w świadomy sposób. Ćwiczenia fiksacji kierowców to wprawa, której celem jest wypracowanie umiejętności objechania przeszkody. Treningiem nie stwarzającym zagrożenie będzie praca nad sprawnym ominięciem np. dziury w ulicy.

Trening fiksacji wzroku w przypadku dzieci ma na celu wykonywanie pod kontrolą ruchów oczu i samej fiksacji. Chodzi w tym ćwiczeniu o zmodyfikowanie ruchów gałek ocznych, by nie były skokowe, lecz płynne. Ćwiczenia fiksacji oka mają na celu udoskonalenie umiejętności skupienia wzroku na określonym obiekcie.

Sposoby ćwiczenia ruchów gałek ocznych

Ćwiczenia ruchów gałek ocznych to dobry sposób na poszerzenie zakresu ich ruchomości. Podczas ćwiczeń zachodzi pobudzanie ruchów śledzących, sakadycznych (mimowolnych w trakcie patrzenia na przedmiot) i wergencyjnych (ruchów przeciwstawnych w poziomie).

Bodźce stosowane do treningu są dostosowywane odpowiednio do wieku pacjenta i obecnych możliwości jego wzroku. Aby ćwiczenia z dziećmi miały szansę na powodzenie i skuteczność, muszą być użyte na tyle atrakcyjne przedmioty, by przyciągały uwagę małych pacjentów. Mogą być do tego wykorzystane:

- jaskrawe i migające zabawki
- latarka w długopisie
- małe przedmioty w różnych kolorach
- światełko czerwone lub zielone
- piłka Marsdena
- różdżka Wolfa

Bibliografia:

1. M. Niżankowska, Podstawy okulistyki, Volumed, Wrocław 2000
2. B. Bałaj, Analizy ilościowe i jakościowe danych okoruchowych w psychologii poznawczej, StatSoft Polska 2012 https://media.statsoft.pl/_old_dnn/update/downloads/analizy_ilosciowe_i_jakosciowe_danych_okoruchowych.pdf
3. M. Walkiewicz, Funkcjonalna ocena wzroku i proces wspomagania rozwoju widzenia u dzieci słabo widzących, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002
4. M. Czaińska, K. Dubas,Trening wzrokowy we własnej praktyce, https://www.researchgate.net/publication/309618361_Trening_wzrokowy_we_wlasnej_praktyce
5. Anatomia i fizjologia narządu wzroku, https://sound.eti.pg.gda.pl/student/pp/oko-budowa_i_wlasnosci.pdf