Film łzowy – jakie funkcje pełni?

Film łzowy to wydzielina produkowana przez kilka rodzajów gruczołów. Jest substancją składającą się z trzech warstw i pełni bardzo ważną rolę w ochronie narządu wzroku. Co wchodzi w skład filmu łzowego i w jaki sposób można go zbadać? Sprawdźmy!

Czym jest film łzowy?

Film łzowy jest wydzielany m.in. przez gruczoły łzowe i rozprowadzany na powierzchni gałki ocznej dzięki bezwarunkowemu odruchowi mrugania. Choć film łzowy – nomen omen – na oko wydaje się być jednolitą cieczą, to składa się on z trzech warstw:

1. Warstwa lipidowa – znajdująca się na powierzchni oka warstwa, ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem. Cząsteczki tłuszczu zapobiegają wyparowaniu wody z filmu łzowego i utrzymują odpowiednią konsystencję całej substancji. Składniki tej warstwy są produkowane przez gruczoły łojowe Meiboma.

2. Warstwa wodna – w głębszej warstwie filmu łzowego znajdują się enzymy, przeciwciała i białka. Warstwa wodna jest wydzielana przez gruczoły łzowe. Dostarcza do tkanek oka składniki odżywcze i tlen, umożliwia oczyszczanie z drobnych zanieczyszczeń.

3. Warstwa mucynowa – częściej nazywana śluzową, najcieńsza z wszystkich trzech warstw. Jest wydzielana przez komórki kubkowe spojówki. Odpowiada za optymalne rozprowadzenie filmu łzowego na całej powierzchni oka. Dzięki niej wilgoć przylega równomiernie do rogówki.

Jakie funkcje pełni film łzowy?

Film łzowy pełni funkcje ochronne. Oko jest bardzo złożonym i wrażliwym narządem. Obecność wilgotnej substancji pozwala na komfortową pracę powiek (które dzięki temu mogą szybko i bezboleśnie otwierać się i zamykać).

Pod względem chemicznym film łzowy to doskonały „produkt” przeciwbakteryjny, przeciwwirusowy i przeciwgrzybiczny. Za słony smak łez odpowiada chlorek sodowy, którego stężenie w filmie łzowym wynosi ok. 0,9%. Oprócz tego analiza laboratoryjna filmu łzowego wykaże obecność m.in.:

• białek
• globulin
• kwasu askorbinowego
• mocznika
• elektrolitów

Narząd wzroku jest codziennie narażony na działanie czynników zewnętrznych. Różne warunki atmosferyczne i środowiskowe sprawiają, że gałka oczna ma styczność z zanieczyszczeniami. Film łzowy chroni oko przed infekcjami, niweluje szkodliwe działanie drobnoustrojów.

Dzięki obecności filmu łzowego, nawet gdy do oka dostanie się jakaś drobina (kurz, mały owad, rzęsa), to zostanie ona wyprowadzona z powierzchni rogówki do kącika oka i na zewnątrz.
Film łzowy pełni także ważne funkcje w pracy narządu wzroku jako układu optycznego. W miejscu styku wydzieliny oka z powietrzem następuje załamanie promieni świetlnych. Dobra jakość filmu łzowego sprzyja ostrości widzenia.

Zaburzenia w wydzielaniu filmu łzowego

Zaburzenia w wydzielaniu filmu łzowego mogą wynikać z różnych przyczyn. Najczęstszym problemem jest zbyt skąpa produkcja wodnej warstwy, która dotyka głównie seniorów. Starzenie się organizmu powoduje słabszą pracę w wielu obszarach, także w pracy gruczołów łzowych. Odrębne zagadnienie dotyczy zapalenia woreczka łzowego.

Do nieprawidłowości składu i ilości filmu łzowego przyczyniają się niektóre środki farmaceutyczne. Objawy zbyt słabego wydzielania łez mogą u siebie zauważyć pacjenci leczący się na nadciśnienie tętnicze, chorobę Parkinsona i chorobę wrzodową. Za zaburzenia w produkcji filmu łzowego odpowiadają też leki:

• antydepresyjne
• antyarytmiczne
• przeciwhistaminowe

Działanie ograniczające wydzielanie filmu łzowego mają preparaty redukujące przekrwienie gałek ocznych. W rzadkich przypadkach za problemy odpowiadają choroby wrodzone lub nabyte (np. sarkoidoza lub nowotwory oka). Znane są medycynie przypadki niewykształcenia gruczołów łzowych.

Przejściowe nieprawidłowości mogą wystąpić u osób, które przeszły laserową korekcję wzroku lub inne zabiegi okulistyczne. Ograniczone tymczasowo czucie rogówkowe zmniejsza odruchowe wydzielanie łez. Po rekonwalescencji funkcje gruczołów wracają do normy.

Problemy zdrowotne powodujące zaburzenia produkcji filmu łzowego

Praca gruczołów wydzielających poszczególne składniki filmu łzowego może być upośledzona przez niedobór witaminy A. Sprawdź także jakie owoce są dobre na wzrok.
Choroby, które ograniczają sprawność gruczołów łzowych, łojowych Meiboma i komórek kubkowych, to:

• rumień wielopostaciowy
• jaglica
• zapalenie brzegów powiek
• zespół Stevensa-Johnsona
• przewlekłe zapalenie spojówek
• zespół Sjögrena

Niekiedy stan zapalny obejmuje bezpośrednio gruczoły wydzielające składniki filmu łzowego. Z zaburzeniami warstwy ochronnej gałki ocznej zmagają się też osoby, które doznały uszkodzeń w wyniku poparzeń i kontaktu z toksycznymi substancjami.

Zaburzenia filmu łzowego a soczewki kontaktowe

Do zaburzeń w składzie i ilości filmu łzowego mogą przyczynić się źle dopasowane soczewki kontaktowe oraz błędy popełniane podczas ich użytkowania. Zbyt długie noszenie soczewek, pozostawianie ich na oczach podczas snu i brak dezynfekcji z użyciem specjalnego płynu – to wszystko może przyczynić się do infekcji.

Konsekwencje zaburzeń wydzielania filmu łzowego

Niedostateczna produkcja filmu łzowego prowadzi do powstania zespołu suchego oka. Oznacza to nie tylko dyskomfort, ale i istotne zagrożenie dla kondycji wzroku. Objawy zaburzeń wydzielania filmu łzowego to:

• uczucie podrażnienie
• pieczenie i swędzenie
• zaczerwienienie oczu
• wrażenie dostania się pod powiekę piasku
• zamglenia
• nieostrość widzenia
• zmęczenie oczu
• trudności w czytaniu i koncentracji wzroku na ekranie

Jak wspomnieliśmy wyżej – prawidłowy film łzowy jest swoistym preparatem przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym i przeciwgrzybicznym. Jego niedostatek ułatwia dostęp drobnoustrojów i zwiększa podatność stany zapalne rogówki, a nawet owrzodzenia rogówki.

Badanie filmu łzowego

Badania filmu łzowego obejmują kilka metod, które weryfikują pracę gruczołów. Ważnym badaniem diagnostycznym, które pozwala ocenić stan filmu łzowego (a dokładniej jego warstwę wodną) jest test Schirmera.

Gdy zachodzi podejrzenie uszkodzeń nabłonka rogówki lub spojówki – wykonywane jest barwienie oka fluoresceiną, różem bengalskim lub zielenią lizaminową. Podstawą diagnostyki jest oczywiście badanie w lampie szczelinowej. Mierzenie czasu przerwania filmu łzowego umożliwia ocenę stabilności wydzieliny i optymalnej zawartości warstwy lipidowej. Zalecane jest też przebadanie gruczołów Meiboma.

Jedną z najbardziej dokładnych metod oceny rogówki jest badanie w mikroskopie konfokalnym.

Jak leczyć zaburzenia wydzielania filmu łzowego?

Leczenie zaburzeń wydzielania filmu łzowego zależy od wykrytej przyczyny. Jeśli winę za dyskomfort ponoszą nasze nawyki – często wystarczy stosowanie nawilżających kropli do oczu. Jeśli lekarz rozpozna stan zapalny – konieczna jest jego redukcja i złagodzenie objawów podrażnień.

Leczenie zaburzeń wydzielania filmu łzowego może obejmować stymulację gruczołów Meiboma. Stosuje się do tego zabieg IPL (intense pulsed light), który w bezbolesny sposób zwiększa ilość wydzieliny.

Jakość filmu łzowego a codzienne nawyki

Warto mieć świadomość, że wiele z naszych codziennych nawyków ma wpływ na jakość i ilość filmu łzowego. Wpływ smartfonów na wzrok, a także innych urządzeń elektronicznych, często powoduje rzadsze mruganie. Skupienie wzroku na telefonie czy monitorze sprawia, że nasze oczy szybciej tracą wilgotność. Wpływ na to ma też ogrzewanie i klimatyzowanie pomieszczeń.

Jak zatem sobie radzić, jeśli pracujemy przy komputerze? Przede wszystkim należy ograniczać spędzanie naszego wolnego czasu przed ekranem. Odprężenie oczu przyniosą nam ćwiczenia wzroku, które możemy samodzielnie wykonywać. Wsparcie w ochronie narządu wzroku zapewnią nam również nawilżające krople do oczu.

Ważną kwestią jest też kontrolowanie nawyku pocierania i dotykania oczu. Bardzo łatwo naruszyć delikatną warstwę filmu łzowego poprzez fizyczny kontakt. Jeśli dokucza nam swędzenie w okolicy powiek – warto skonsultować to okulistą, bowiem przyczyną może być alergia.

 

 

Bibliografia:

1. J. Baum, An overlooked tear film sign of dry eye [w:] Cornea 2007 Aug;26(7) (dostęp: 22.08.2023).
2. R. Buckley, Assessment and management of dry eye disease [w:] Eye (London, England) Feb;32(2) (dostęp: 22.08.2023).
3. S. Masoudis, Biochemistry of human tear film: A review [w:] Experimental eye research 2022 Jul;220 (dostęp: 22.08.2023).
4. J. Clayton, Dry eye [w:] The New England journal of medicine 2018 Jun;7 (dostęp: 22.08.2023).