Rak podstawnokomórkowy powiek

Rak podstawnokomórkowy powiek to najczęstszy nowotwór złośliwy skóry wokół oczu. Choć rośnie powoli i rzadko daje przerzuty, nieleczony może powodować poważne problemy zdrowotne, obejmując tkanki głębiej położone, takie jak oczodół czy zatoki, a nawet mózg. W niniejszym artykule omówimy kluczowe informacje dotyczące tego nowotworu – od objawów, przez metody diagnozy, po sposoby leczenia.

Rak podstawnokomórkowy powiek - czym jest?

Rak podstawnokomórkowy powstaje z komórek warstwy podstawnej naskórka. Stanowi ok. 90-95% wszystkich złośliwych nowotworów powiek. W jego rozwoju kluczową rolę odgrywa długotrwałe narażenie na promieniowanie ultrafioletowe, szczególnie UVB.

Częstość występowania tego nowotworu jest wyraźnie zróżnicowana geograficznie. Przykładowo w Wielkiej Brytanii wynosi 100 na 100 000 osób, a w Australii aż 788 na 100 000 osób rocznie. Jest to związane z większą ekspozycją na słońce w krajach o klimacie ciepłym i słonecznym.

Czynniki ryzyka rozwoju raka podstawnokomórkowego powiek

Największe ryzyko zachorowania na raka podstawnokomórkowego powiek występuje u:

• Osób o jasnej karnacji, niebieskich oczach, jasnych włosach (rude lub blond).
• Starszych pacjentów (średnia wieku w chwili rozpoznania to 67 lat, rzadko poniżej 40 lat).
• Osób narażonych na promieniowanie UV, szczególnie w dzieciństwie i okresie dojrzewania (np. poprzez częstą ekspozycję na słońce lub korzystanie z solarium).
• Pracowników pracujących na zewnątrz.
• Pacjentów z obniżoną odpornością (np. z HIV lub po immunosupresji).
• Osób z wywiadem dotyczącym wcześniejszych nowotworów skóry lub mających w rodzinie osoby chore na raka podstawnokomórkowego.
  
  

Objawy raka podstawnokomórkowego powiek

Lokalizacja

Rak podstawnokomórkowy powiek zazwyczaj objawia się jako powoli rosnący, niebolesny guzek na powiece. Najczęściej lokalizuje się na dolnej powiece (50-60%) oraz w kąciku przyśrodkowym oka (25-30%). Może pojawić się również na górnej powiece (15%). Najrzadziej występuje w zewnętrznym kącie oka (5%).

Guzki te mogą przybierać różne postacie, w tym guzkową, wrzodziejącą oraz morfotyczną.

Postać guzkowa

Typowy guzek raka podstawnokomórkowego jest twardy, ma perłowy wygląd i charakteryzuje się obecnością poszerzonych naczyń (teleangiektazji) na jego powierzchni. Z czasem może owrzodzieć, a w obrębie zmiany można zaobserwować brak rzęs.

Postać wrzodziejąca

W przypadku postaci wrzodziejącej pojawia się centralne owrzodzenie, otoczone uniesioną, zrolowaną krawędzią. Ta forma często prowadzi do krwawienia.

Postać włókniejąca

Postać włókniejąca, zwana również twardzinopodobną, jest trudniejsza do zdiagnozowania, ponieważ guz ten rośnie płasko, bez wyraźnych granic, co utrudnia ocenę stopnia zaawansowania choroby.

Diagnostyka raka podstawnokomórkowego powiek

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Rak podstawnokomórkowy rośnie powoli i często przez długi czas nie daje bolesnych objawów. Jednakże każda nieustępująca zmiana skórna na powiekach, zwłaszcza jeśli towarzyszą jej objawy takie jak owrzodzenia, utrata rzęs czy wydzielina z krwią, powinna być zbadana przez specjalistę – okulistę lub dermatologa.

Biopsja w diagnostyce raka podstawnokomórkowego

Diagnoza raka podstawnokomórkowego powiek opiera się na badaniu klinicznym oraz biopsji. Często przed przystąpieniem do biopsji, lekarze wykonują dokumentację fotograficzną, aby móc obserwować ewentualny wzrost guza. Gdy jednak podejrzewa się nowotwór, standardem jest pobranie próbki tkanki do badania histopatologicznego, aby potwierdzić diagnozę.

Pobrany materiał wysyłany jest do patologa, który ostatecznie potwierdza lub wyklucza obecność nowotworu złośliwego. Po potwierdzeniu nowotworu przez patologa lekarz proponuje dalsze leczenie, które może obejmować zabieg chirurgiczny.

Leczenie raka podstawnokomórkowego powiek

Metody chirurgiczne

Główną metodą leczenia raka podstawnokomórkowego powiek jest zabieg chirurgiczny. Najczęściej stosuje się:

• Resekcję klinową, która polega na usunięciu zmiany nowotworowej z marginesem zdrowych tkanek.
• Operację Mohsa, w której chirurg stopniowo usuwa warstwy skóry, analizując je pod mikroskopem, aż do uzyskania czystych marginesów, co minimalizuje ryzyko pozostawienia komórek nowotworowych.
  
  

Rekonstrukcja powiek

Ze względu na skomplikowaną budowę anatomiczną powiek, zabiegi usunięcia guza są często połączone z rekonstrukcją, aby zachować funkcjonalność powieki i estetyczny wygląd pacjenta. Czasem konieczne jest przesunięcie płatów skóry lub przeprowadzenie przeszczepów, aby zrekonstruować ubytek po usunięciu nowotworu.

Zaawansowane przypadki i leczenie uzupełniające

W przypadku zaawansowanych zmian, które wniknęły w głębsze struktury (np. oczodół), konieczna może być bardziej inwazyjna operacja, taka jak egzenteracja oczodołu, czyli usunięcie gałki ocznej i tkanek oczodołu. W niektórych przypadkach stosuje się również radioterapię, szczególnie jeśli guz jest trudny do usunięcia w całości lub powraca po wcześniejszych zabiegach.

Powikłania i rokowanie

Powikłania związane z leczeniem

Choć większość raków podstawnokomórkowych powiek można wyleczyć za pomocą chirurgii, istnieje ryzyko powikłań, zwłaszcza w zaawansowanych przypadkach. Do powikłań należą blizny, uszkodzenie dróg łzowych, zmiana konturu powiek oraz uszkodzenie struktur oczodołu, co może wymagać dodatkowych zabiegów rekonstrukcyjnych.

Ryzyko nawrotów

Guzy usunięte chirurgicznie z marginesem zdrowych tkanek zazwyczaj nie nawracają. W przypadku, gdy w marginesach operacyjnych pozostają komórki nowotworowe, konieczny może być ponowny zabieg. Niemniej jednak, nawet przy obecności komórek rakowych w marginesach, wznowy występują u mniej niż połowy pacjentów.

Zapobieganie rakowi podstawnokomórkowemu powiek

Zapobieganie rozwojowi raka podstawnokomórkowego polega przede wszystkim na ograniczaniu narażenia na promieniowanie UV. Stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym, noszenie okularów przeciwsłonecznych oraz unikanie solarium to kluczowe działania profilaktyczne. Osoby z grupy ryzyka, takie jak osoby z jasną karnacją czy osoby, które w przeszłości miały nowotwory skóry, powinny regularnie kontrolować skórę u dermatologa.

 

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobypowiekiukladulzowego/77805,rak-podstawnokomorkowy-powiek
2. https://eyecancer.com/eye-cancer/conditions/eyelid-tumors/basal-cell-carcinoma-eyelid-cancer/
3. https://www.college-optometrists.org/clinical-guidance/clinical-management-guidelines/basalcellcarcinoma_bcc_periocular
4. https://eyewiki.org/Basal_Cell_Carcinoma
5. Shi Y, Jia R, Fan X. Ocular basal cell carcinoma: a brief literature review of clinical diagnosis and treatment. Onco Targets Ther. 2017;10:2483-2489. Published 2017 May 8. doi:10.2147/OTT.S130371