Nowotwory oka – jak je rozpoznać?

Nowotwór to termin określający nieprawidłowy rozrost komórek w różnych tkankach ludzkiego organizmu. Komórki te namnażają się w wyniku mutacji genów odpowiadających za cykl komórkowy. Nowotwory, w najbardziej ogólnym ujęciu, dzielimy na łagodne, złośliwe i miejscowo złośliwe.
Nowotwory mogą rozwijać się w obrębie różnych układów i dotyczy to także układu wzrokowego. Medycyna dysponuje wieloma metodami diagnostycznymi, które pozwalają rozpoznać chorobę nowotworową oka. Proces leczenia zależy od wielu czynników.

Nowotwory oka – gdzie mogą się pojawić?

Nowotwory oka występują stosunkowo rzadko. W porównaniu do innych obszarów ciała, stanowią jedynie 0,2% wśród wszystkich diagnozowanych przypadków. Nowotwory dzieli się na pierwotne, czyli powstające od początku w danym miejscu, oraz na wtórne. Nowotwory wtórne są skutkiem przerzutów, które są konsekwencją złośliwych nowotworów w innych tkankach. W przypadku każdej części oka możemy mieć do czynienia zarówno z nowotworami pierwotnymi, jak i wtórnymi.

Rak w oku może wystąpić w różnych strukturach gałki ocznej:

• na powiekach,
• w kanalikach i gruczołach łzowych,
• w oczodole,
• w tęczówce (w przedniej strefie gałki ocznej, która definiuje barwę naszych oczu)
• w siatkówce (w tylnej części gałki ocznej, w której powstaje obraz odbierany przez korę mózgową),
• w naczyniówce (unaczynionej tkance transportującej krew do oka),
• w ciele rzęskowym (w tkance wytwarzającej płyn wewnątrzgałkowy),
• w strukturach drobnych mięśni odpowiadających za pracę oka.

Rak oka – objawy

Objawy raka oka mogą być wielopostaciowe – w zależności od struktur dotkniętych chorobą. Nowotwór oka bywa widoczny gdy powstaje w zewnętrznych warstwach, ale jeśli rozwija się w wewnętrznej przestrzeni anatomicznej, na przykład w oczodole, może być rozpoznany dopiero po wykonaniu badań. Objawy raka oka najczęściej notowane przez lekarzy, to:

- ból gałki ocznej,
- guz lub owrzodzenie na powiece,
- wypadanie rzęs,
- zmiana koloru powiek,
- zmniejszone lub powiększone źrenice,
- wytrzeszcz oka,
- nieprawidłowe umiejscowienie gałki ocznej,
- zaburzenia ruchów oka,
- łzawienie niewiadomego pochodzenia oraz krew obecna w łzach,
- brak ostrości widzenia,
- utrata wzroku – częściowa lub całkowita,
- widzenie podwójne.

Wymienione objawy nie zawsze sygnalizują chorobę nowotworową. Mogą one wynikać z wielu przyczyn, dlatego bardzo ważne jest by ze spokojem podejść do sprawy.

Czerniak w oku — objawy

Czerniak w oku to najczęściej rozpoznawany nowotwór w obszarze oka. Może powstawać na powiekach – tak samo jak powstaje na skórze w jakimkolwiek innym miejscu na ciele. Czerniak w oku to od 10 do 20% wszystkich przypadków czerniaka. Najczęściej powstaje w tęczówce i naczyniówce. Są tam obecne melanocyty i to właśnie z nich powstaje czerniak. Rzadziej spotykany jest czerniak ciała rzęskowego.

Sygnały, które mogą świadczyć o czerniaku w oku:

- ograniczenia w polu widzenia,
- dostrzeganie po zmroku świetlistych obszarów w polu widzenia,
- rozwój astygmatyzmu,
- zmiany w tęczówce.

Czerniak w oku może być skutecznie leczony. Szanse na wyzdrowienie pacjenta są wysokie. Ponad 82% pacjentów ze zdiagnozowanym czerniakiem gałki ocznej pokonuje chorobę. Wysokie ryzyko zachorowania na czerniaka oka dotyczy osób, w których rodzinie były takie przypadki. Większe prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów oka łączy się z wcześniejszym zdiagnozowaniem czerniaka skóry.

Istnieje wyższe ryzyko zachorowania na czerniaka w oku, gdy dany pacjent był już leczony na czerniaka skóry. Czynnikiem zwiększającym niebezpieczeństwo wystąpienia choroby jest działanie promieni UV oraz palenie papierosów. Szczególnie wyczulone na symptomy czarniaka w oku powinny być osoby:

- o jasnej karnacji,
- z licznymi znamionami,
- o tęczówce barwy niebieskiej, zielonej i szarej.

Guzy oka – inne rodzaje

Guzy oka mogą mieć wiele postaci. Jednym z nich jest chłoniak nieziarniczy. Są to rzadkie przypadki, a diagnoza jest stawiana w oparciu o objawy przerzutów do mózgu. Siatkówczak nazywany także retinoblastomą, powstaje w obrębie siatkówki.

Guzy oka u dzieci

Wśród przypadków guza oka u dzieci często rozpoznawanym rodzajem jest wspomniany rak siatkówki — tutaj dowiesz się, co to siatkówczak, a także jakie są jego przyczyny i objawy. Rokowania dla chorych z tym rozpoznaniem są jednak optymistyczne. Ponad 90% pacjentów zostaje wyleczonych przy zachowaniu wzroku.

Nowotwory gałki ocznej — im szybsza diagnoza tym większe szanse wyleczenia

Nowotwory gałki ocznej mogą być skutecznie leczone. Podobnie jak w przypadku wielu chorób – szybkie zdiagnozowanie zwiększa szanse pacjenta na pomyślny przebieg terapii. Zgłaszając się do lekarza z niepokojącymi objawami, w pierwszej kolejności powinno być przeprowadzone kompleksowe badanie okulistyczne. W dokładnej ocenie zmian zachodzących narządzie wzroku pomaga biometria oka.

Rak oka – diagnostyka

W przypadku podejrzenia raka oka, jeżeli badanie okulistyczne pozostawia jakieś niejasności, zaleca się przeprowadzenie następujących badań diagnostycznych:

• USG gałki ocznej,
• tomografia komputerowa,
• angiografia fluoresceinowa,
• rezonans magnetyczny,
• badanie dna oka,
• pobranie wycinka tkanki,
• UBM oka.

Guz w oku – leczenie

Guz w oku może być leczony na kilka sposobów. Cały ten proces ma charakter multidyscyplinarny, co oznacza, że biorą w nim udział specjaliści kilku dziedzin. Podczas leczenia nowotworów oka konsultacje są przeprowadzane z okulistą, chirurgiem i onkologiem. Często uczestniczy także radiolog i radioterapeuta.

Leczenie nowotworów gałki ocznej zależy od stopnia zaawansowania zmian, rozległości nacieków oraz od tego czy nowotwór należy do złośliwych. Dotknięte chorobą mogą być różne struktury oka. Wśród zabiegów chirurgicznych należy wymienić następujące zabiegi:

- usunięcie fragmentu tęczówki (irydektomia),
- usunięcie fragmentu tęczówki i ciała rzęskowego (irydocyklektomia),
- wycięcie czerniaka naczyniówki z zachowaniem gałki ocznej (endoresekcja),
- usunięcie gałki ocznej, gdy nie zajęte struktury nie pozwalają na zachowanie wzroku (enukleacja).

Rak oczu, jeśli jest niewielkich rozmiarów, może być usuwany za pomocą lasera. Ta metoda wykazuje niskie ryzyko powikłań. Jeżeli zmiany nowotworowe są rozległe i rozsiane po organizmie – stosowana jest chemioterapia.

Radioterapia w leczeniu nowotworów oka

Radioterapia w leczeniu nowotworów oka polega na zastosowaniu akceleratora. Wykonuje się to jako element leczenia paliatywnego i najczęściej po enukleacji. Natomiast terapia z zastosowaniem radioizotopu nazywa się brachyterapią. Jest wykonywana poprzez umieszczenie cząstki w gałce ocznej, w pobliżu zmian nowotworowych.
Nowoczesna technika radioterapii pozwala na zwalczanie guza oka poprzez wykorzystanie wiązki protonów. Ich energia niszczy komórki nowotworowe.

Aktywna obserwacja raka gałki ocznej

Jeżeli rak gałki ocznej nie utrudnia funkcjonowania pacjenta, nie wywołuje bólu i innych dokuczliwych objawów – lekarz może zadecydować o odroczeniu leczenia. Aktywna obserwacja to metoda polegająca na regularnym sprawdzaniu stanu guza. Jest to uzasadniona taktyka, gdy rak jest niewielkich rozmiarów i rozwija się powoli. Niekiedy lepiej jest poczekać z interwencją chirurgiczną do momentu, gdy będzie ona konieczna.

Leczenie nowotworów złośliwych oka – co dalej?

Po przeprowadzonych zabiegach lub terapiach, mających na celu usunięcie komórek nowotworowych, konieczne jest systematyczne kontrolowanie stanu pacjenta. Podobnie jak w przypadku innych nowotworów – istnieje ryzyko wznowienia choroby. Należy wykonywać regularne badania kontrolne.

Rak oka – jak zapobiegać?

Predyspozycje do zachorowania na raka oka są dość złożone. Dotyczą zarówno uwarunkowań genetycznych, jak i czynników zewnętrznych. Zakażenie wirusem HPV jest mało znaną okolicznością podnoszącą prawdopodobieństwo zachorowania.
Istnieje wiele podobieństw w odniesieniu do skłonności zachorowań na raka skóry i raka oka. O zwiększonym ryzyku powinny pamiętać osoby o jasnej karnacji, z licznymi znamionami na skórze. Warto unikać nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, chronić ciało poprzez kremy ochronne oraz okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV.

 

Źródła:

1. M. Krzakowski, Onkologia kliniczna, wydawnictwo Borgis, Warszawa, 2001.
2. Krajowy Rejestr Nowotworów http://onkologia.org.pl/nowotwory-oka-c69/ [dostęp: 7.11.2022].
3. A. Stankiewicz, M. Figurska, Czerniak Oka. Współczesna Onkologia (2003) vol. 7; 8.
4. https://www.cancer.net/cancer-types/eye-cancer [dostęp: 7.11.2022].