Badanie wzroku u dzieci i niemowląt – jak wygląda?

Badanie wzroku u dzieci i niemowląt ma różny przebieg w zależności od wieku dziecka. To istotny element profilaktyki zdrowotnej. Podobnie jak przy wielu schorzeniach – tak też w przypadku narządu wzroku – ważne jest wczesne wykrycie problemu. Szybka interwencja i rozpoczęcie leczenia może uratować zdrowie. Jak wygląda badanie wzroku u dzieci i niemowląt? To zależy od wieku pacjenta. Badania okulistyczne u dzieci zawsze są bezbolesne i nieinwazyjne, więc rodzice nie mają powodów do niepokoju.

Badanie wzroku u niemowląt – wcześniaki

Szczególną troską w zakresie zdrowia oczu otoczone są wcześniaki. Dzieci, które przyszły na świat przed terminem, są zagrożone retinopatią wcześniaczą – chorobą niedojrzałej siatkówki. Schorzenie to jest spowodowane słabym rozwinięciem naczyń siatkówki. Wady unaczynienia oraz rozbudowa tkanki łącznej mogą skutkować patologiczną proliferacją naczyniowo-włóknistą w siatkówce i w ciele szklistym. Istnieje ryzyko, że w konsekwencji retinopatii wcześniaczej dojdzie do trakcyjnego odwarstwienia siatkówki. To grozi ślepotą. Dlatego każdy wcześniak musi przechodzić regularne badania okulistyczne w pierwszych tygodniach życia. Warto też wiedzieć czym jest leukokoria.

W ostatnich latach lekarze notują więcej niż kiedyś przypadków powikłań retinopatii wcześniaczej. Wynika to paradoksalnie z postępu medycyny, a szczególnie neonatologii. Lekarze potrafią dziś utrzymać przy życiu dzieci ze skrajnie niską masą urodzeniową, które kilkanaście czy dwadzieścia lat temu nie miałyby na to szans. Nowoczesny sprzęt pozwala ratować życie wcześniaków z dużą skutecznością. Sprawdź także jakie są objawy zaćmy wrodzonej.

W przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie, okulista wykonuje badanie w 2., 4., 8. i 12. tygodniu życia. Lekarz dokonuje wziernikowej oceny stanu siatkówki noworodka po zakropleniu środkiem powiększającym źrenice. Jeśli stwierdzi nieprawidłowości w rozwoju siatkówki – decyduje o leczeniu.

Badanie wzroku niemowlaka – jedno z rutynowych badań

Pierwsze czynności medyczne związane ze wzrokiem dziecka mają miejsce niedługo po narodzinach. Oczy noworodka są przemywane delikatnym roztworem o działaniu antyseptycznym. To ma na celu zapobieganie wydzielaniu się ropy. Do oczu niemowlęcia lekarz dozuje krople chroniące przed stanem zapalnym.
W przypadku noworodków, które przyszły na świat zgodnie z terminem, pierwsza wizyta u okulisty ma charakter profilaktyczny. Gdy dziecko ukończy trzeci miesiąc, okulista sprawdza, czy oko reaguje prawidłowo. Podaje krople blokujące akomodację, dzięki czemu może przy rozszerzonych źrenicach wykonać badanie dna oraz przedniego oka.
Polega to na wpuszczeniu przez źrenicę wiązki światła do wnętrza oka. Wówczas jest ono dobrze widoczne i pozwala lekarzowi obejrzeć je pod różnymi kątami. W ten sposób może sprawdzić czy nie ma odchyleń od normy. Wszystkie te działania pozwalają rozpoznać wrodzone anomalie, np. chorobę Coatsa.

Badanie może być wykonane za pomocą trzech narzędzi:

• Oftalmoskop – narzędzie wytwarzające światło. Lekarz obserwuje oko pacjenta przez specjalny okular z odległości kilku centymetrów. Piętnastokrotne powiększenie daje doskonały ogląd.
• Soczewka Volka – silna soczewka skupiająca umieszczana przed okiem pacjenta. Powiększony obraz lekarz obserwuje poprzez mikroskop szczelinowy.
• Wziernik Fisona – to specjalny kask wyposażony w soczewki i filtry, zakładany przez lekarza. Ogląda w ten sposób oko pacjent w dużym powiększeniu.

Okulista weryfikuje także ustawienie oczu dziecka, prawidłowość ich ruchów. Przeprowadza też tonometrię, czyli mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe.

We wczesnym etapie życia ważne jest by rodzice obserwowali postępy rozwoju i mieli świadomość jak widzi noworodek. To właśnie oni są w stanie zaobserwować reakcje malucha podczas codziennego kontaktu i zabawy. W pierwszych miesiącach stopniowo poprawia się ostrość widzenia, umiejętność skupiania wzroku na obserwowanym obiekcie oraz zdolność rozpoznawania kolorów.

Badanie wzroku noworodka – co powinno wzbudzić niepokój?

Badanie wzroku noworodka to przede wszystkim obserwacja jego reakcji i zachowań. Na co należy zwrócić uwagę, by w porę zgłosić się do okulisty?

• Brak reakcji na światło –początkowo noworodek rozróżnia jedynie ciemność i światło. Już w pierwszych dniach należy obserwować, czy włączenie światła wywołuje początkowe zmrużenie oczu oraz czy dziecko reaguje na zmiany oświetlenia.
• Brak zdolności do koncentrowania wzroku – niemowlę, które rozwija się prawidłowo, potrafi po kilku miesiącach kontrolować gałki oczne i wodzić wzrokiem za obiektami. Umie też skupić wzrok na twarzy mamy i instynktownie przypatrywać się jej mimice. Jeżeli oczy dziecka wciąż są rozbiegane – należy skonsultować się z lekarzem.
• Nierówne tęczówki i źrenice – brak symetryczności tęczówek może oznaczać zeza. Wczesne rozpoznanie problemu zwiększa skuteczność korekcji wzroku. Nietypowy kształt źrenic może być objawem zespołu kociego oka.
• Przekrzywianie głowy i nienaturalne jej ruchy – te zachowania mogą świadczyć o deformacjach obrazu, jakie widzi dziecko. Nienaturalne kierowanie głowy powinno zwrócić uwagę rodziców.

Badanie wzroku u 2- i 3-latków

Jeżeli rodzice dziecka nie zauważają żadnych niepokojących symptomów – następne badania kontrolne są wykonywane u dzieci 2- i 3-letnich. W tym wieku najczęściej diagnozowane problemy to nadwzroczność i krótkowzroczność. Przyczyną wad wzroku na tak wczesnym etapie jest niewłaściwie ukształtowana krzywizna rogówki.
Badanie wzroku u dzieci 2- i 3-letnich może opierać się na poleceniach obserwacji i rozpoznawania grafik. Okulista posługuje się symbolami i kształtami, które dwulatek może opisać. W tym wieku dziecko może już zakomunikować co i jak widzi. Badanie wzroku dziecka może przybrać przyjazną formę zabawy polegającej na rozpoznaniu postaci z obrazka, kształtu itp. Jednym z zadań jest porównanie sprawności lewego i prawego oka.

Badania wzroku między 3. a 5. rokiem życia

Dzieci w przedziale wieku między 3. a 5. rokiem życia powinny przechodzić badania bilansowe. Ma to ogromne znaczenie w kontekście edukacji. Dziecko z nierozpoznaną wadą wzroku może mieć trudności w nauce. Problemy z przyswajaniem wiedzy, nauką czytania, pisania i liczenia – mogą wynikać nie ze słabszego potencjału intelektualnego. Młody człowiek może dysponować wysokim poziomem inteligencji, ale wady wzroku mogą wywoływać problemy z koncentracją, wolniejsze czynności i zniechęcenie. Jeśli nie występują niepokojące sygnały – badania przeprowadzane są raz do roku.

Badanie wzroku u kilkulatków obejmuje także badanie dna oka. Konieczne jest zakroplenie oczu środkiem hamującym akomodację. To wiąże się z pogorszeniem ostrości widzenia na kilka godzin. Z pewnością należy uprzedzić młodego człowieka co będzie się działo i czego powinien się spodziewać. Nieostrość widzenia i rażące oczy światło są nieprzyjemne. Dyskomfort bo badaniu można złagodzić przez czapkę z daszkiem lub ciemne okulary z filtrem UV. Badanie wzroku u dzieci trwa zazwyczaj około pół godziny. Jeśli badanie obejmuje także zakroplenie oczu – konieczne jest odczekanie 30 minut, aż podana substancja zacznie działać.

Badanie wzroku u dzieci przy pomocy tablicy Snellena

Badanie wzroku u dzieci w wieku szkolnym jest przeprowadzane przy pomocy dobrze znanej i sprawdzonej metody – tablicy Snellena. Niezawodna i prosta metoda weryfikacji wad wzroku stosowana jest od dziesięcioleci. Z wyznaczonej odległości pacjent ma za zadanie odczytać widniejące na tablicy cyfry lub litery. Są one ułożone na tablicy w rzędach – największe na szczycie i najmniejsze u dołu. Badanie jest przeprowadzane osobno na prawe i osobno na lewe oko. Zakres zdolności odczytywania znaków jest dla lekarza podstawą do stwierdzenia krótkowzroczności lub dalekowzroczności.

Zobacz >> ranking okularów dziecięcych

Badanie wzroku dziecka przez ortoptystę

Badanie wzroku dziecka przez ortoptystę należy do ważnych badań w ocenie rozwoju dziecka. Ortoptystyka to wąska specjalizacja koncentrująca się na zaburzeniach w widzeniu obuocznym. Ortoptysta posługuje się między innymi synoptoforem – urządzeniem do badania kąta zeza i stopnia widzenia obuocznego.
W zakresie badań ortoptysty znajdują się następujące kwestie:

• ruchomość gałek ocznych
• zdolność widzenia obuocznego
• ostrość widzenia
• akomodacja, czyli dostosowywanie się ostrości widzenia podczas patrzenia na obiekty położone blisko i daleko
• wady refrakcji polegające na zaburzeniach w docieraniu światła do siatkówki oka
• kąt zeza
• zdolność koncentracji wzroku na określonym punkcie
• równowaga sensoryczna oczu

Zez u dziecka – co zrobić gdy zauważymy objawy?

Jeżeli obserwujemy u dziecka uciekanie oka lub zezowanie – nie należy tego bagatelizować. Często rodzice mają mylne przekonanie, że skłonność do zezowania jest normalnym zjawiskiem. Nie jest to prawdą i zez świadczy o nieprawidłowościach w rozwoju wzroku. Przyczyny mogą wiązać się z dziedziczną skłonnością. Zdolność przestrzennego widzenia to proces trwający do 6. roku życia. Korygowanie zeza jest najefektywniejsze do tego czasu, ale w późniejszym wieku także skuteczność jest wysoka. Leczenie zeza jest stosunkowo proste i nieinwazyjne. W większości przypadków znakomite rezultaty przynoszą okulary korygujące, które zasłaniają oko zdrowe po to, by słabsze było zmuszone do bardziej wytężonej pracy. Istnieje także zestaw ćwiczeń mających na celu trening swoisty gałek ocznych i ćwiczenia pleoptyczne.

Prawidłowy rozwój wzroku dziecka – co może zrobić rodzic?

Na prawidłowe kształtowanie się narządu wzroku u dziecka ma wpływ wiele czynników. Rodzice mogą wspierać jego rozwój poprzez zdrową dietę bogatą w witaminy i minerały. Bardzo ważne jest także w codziennym trybie życie, aby umożliwić dziecku patrzenie w dal. Przyczyną rozpowszechnionych obecnie wad wzroku jest spędzanie większości czasu w zamkniętych pomieszczeniach i patrzenie tylko na blisko położone przedmioty, ekran telewizora i komputera.

Dla naturalnego treningu oczu warto organizować dziecku regularny aktywny wypoczynek w otwartej przestrzeni. Oczy samoistnie ćwiczą się, gdy dziecko może skupić wzrok daleko – na horyzoncie, na krajobrazie górskim, na odległym brzegu jeziora. A jeśli potrzebne są okulary korekcyjne - zadbajmy o ich jakość. Ważne by okulary dla dziecka były lekkie i wygodne.

Sprawdź także >> ropiejące oczy u dziecka - przyczyny i leczenie

Źródła:

1. https://www.przegladokulistyczny.pl/retinopatia-wczesniakow
2. https://pulsmedycyny.pl/jak-wspierac-rozwoj-wzroku-u-noworodka-884957
3. Timothy L. Jackson: Moorfields Manual of Ophtalmology Elsevier 2008
4. Bell A. L., Rodes M. E., Collier Kellar L. Childhood eye examination. Am Fam Physician. 2013 Aug 15;88(4):241-8. Erratum in: Am Fam Physician. 2014 Jan 15; 89(2): 76. PMID: 23944727.
5. E. Jarosz, D. Lukanović, P. Michałowski, Modułowy program nauczania – ortoptystka, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2006.
6. A. Bacus-Lindroth, Rozwój niemowlęcia: jak wspomagać rozwój dziecka od przyjścia na świat do 18 miesiąca życia, wydawnictwo Hachette 2013.