Oparzenie chemiczne oka – jakie to? Co robić?

Oparzenie chemiczne oka to jedno z najpoważniejszych urazów w obrębie narządu wzroku. Może prowadzić do trwałych uszkodzeń, w tym utraty wzroku, jeśli nie zostanie odpowiednio szybko i właściwie leczone. W tym artykule dowiesz się, czym jest oparzenie chemiczne oka, jakie substancje je wywołują, jakie są objawy oraz jak należy reagować na ten rodzaj urazu.

Co to jest oparzenie chemiczne oka?

Oparzenie chemiczne oka powstaje wskutek kontaktu powierzchni oka z substancjami żrącymi, takimi jak kwasy, zasady lub inne chemikalia. Najbardziej narażone są osoby pracujące w przemyśle, laboratoriach czy w gospodarstwie domowym podczas używania środków czyszczących. W zależności od rodzaju substancji i czasu jej działania na oko, uraz może mieć różną intensywność – od łagodnych podrażnień po ciężkie, nieodwracalne uszkodzenia.

Jakie substancje powodują oparzenia chemiczne oka?

Oparzenia chemiczne oka mogą być wywołane różnymi rodzajami substancji chemicznych, które różnią się stopniem szkodliwości i mechanizmem działania na tkanki oka. Najczęściej odpowiedzialne za uraz są substancje kwaśne, zasadowe oraz inne chemikalia stosowane w życiu codziennym i w przemyśle. Każda z tych grup działa na tkanki oka w sposób charakterystyczny, co ma istotne znaczenie dla leczenia i rokowania pacjenta.

Substancje kwaśne

Substancje kwaśne, takie jak kwasy siarkowy, solny czy octowy, powodują uszkodzenia tkanki oka głównie poprzez proces koagulacji białek. Ten mechanizm polega na ścinaniu się białek w miejscu kontaktu, co tworzy barierę ochronną ograniczającą głębsze wnikanie substancji chemicznej.

Mimo że mechanizm działania kwasów może zapobiec dalszemu uszkadzaniu tkanki poprzez koagulację, nie oznacza to, że oparzenia kwasami są zawsze łagodne. Wysokie stężenia lub brak szybkiej reakcji mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń rogówki, zmętnienia lub perforacji gałki ocznej.

Przykłady kwasów wywołujących oparzenia:

• Kwas siarkowy – stosowany w akumulatorach samochodowych. Jest silnie żrący i może powodować ciężkie oparzenia, szczególnie gdy dostanie się do oka w formie płynu.
• Kwas solny – używany w przemyśle oraz w środkach do czyszczenia. Nawet niewielki kontakt z okiem powoduje ból, zaczerwienienie i potencjalne uszkodzenia rogówki.
• Kwas octowy – obecny w koncentratach octu przemysłowego oraz w niektórych chemikaliach stosowanych w laboratoriach.

Substancje zasadowe

Zasady są znacznie bardziej niebezpieczne niż kwasy, ponieważ wywołują proces upłynnienia białek i tłuszczów, który umożliwia ich głębokie wnikanie w tkanki oka. Substancje zasadowe uszkadzają tkanki nie tylko powierzchniowo, ale także w głąb, niszcząc spojówkę, rogówkę, a nawet inne struktury gałki ocznej. Efektem ich działania jest rozległa martwica, która może być trudna do opanowania.

Oparzenia wywołane zasadami są szczególnie groźne, ponieważ często nie powodują natychmiastowego bólu lub uczucia pieczenia, co może opóźnić reakcję. Brak szybkiego płukania oka i interwencji medycznej może prowadzić do trwałej utraty wzroku.

Przykłady zasad powodujących oparzenia oka:

• Wodorotlenek sodu (soda kaustyczna) – obecny w środkach do udrażniania rur. To jedna z najgroźniejszych substancji, która może spowodować głębokie oparzenia chemiczne w zaledwie kilka sekund.
• Wodorotlenek potasu – stosowany w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym, działa w podobny sposób jak wodorotlenek sodu.
• Wapno gaszone (tlenek wapnia) – często używane w budownictwie. Po kontakcie z wodą (np. łzami) przekształca się w wodorotlenek wapnia, który powoduje silne oparzenia.
• Amoniak – obecny w niektórych detergentach i nawozach. Jego pary mogą powodować ciężkie uszkodzenia spojówki i rogówki.
  
  

Inne substancje chemiczne

Oprócz kwasów i zasad, oparzenia chemiczne oka mogą być spowodowane przez szeroką gamę innych chemikaliów, które często znajdują się w gospodarstwach domowych, zakładach pracy czy laboratoriach. Ich działanie zależy od składu chemicznego, stężenia oraz czasu kontaktu z okiem.

Rozpuszczalniki
Substancje takie jak aceton, toluen czy metanol są szeroko stosowane w przemyśle i w gospodarstwach domowych, na przykład w farbach, klejach i kosmetykach (zmywacze do paznokci). Mogą powodować uszkodzenia powierzchniowe, ale także drażnić głębsze struktury oka.

Detergenty i środki czystości
Wiele środków do mycia naczyń, podłóg czy szyb zawiera substancje powierzchniowo czynne, które mogą powodować chemiczne podrażnienia spojówki i rogówki. W przypadku wysokiego stężenia detergentów uszkodzenia mogą być poważniejsze.

Środki wybielające i dezynfekujące
Chlor i jego pochodne stosowane w środkach do wybielania i dezynfekcji mogą powodować intensywne podrażnienie oraz trwałe uszkodzenia rogówki.

Aerozole i gazy drażniące
Aerozole, takie jak lakier do włosów, spray do malowania lub środki owadobójcze, mogą przypadkowo dostać się do oka. Choć zazwyczaj powodują powierzchowne podrażnienia, mogą również wywołać cięższe reakcje, szczególnie jeśli zawierają toksyczne substancje.

Objawy oparzenia chemicznego oka

Objawy mogą różnić się w zależności od rodzaju substancji, czasu ekspozycji oraz zakresu uszkodzeń. Do najczęstszych należą:

• Pieczenie i intensywny ból oka,
• Zaczerwienienie spojówki i powiek,
• Obrzęk tkanek wokół oka,
• Nadmierne łzawienie,
• Zamazane widzenie,
• Uczucie ciała obcego w oku,
• Bladość spojówki (w przypadku ciężkich oparzeń, zwłaszcza zasadami),
• Trudności z otwieraniem powiek.

Pierwsza pomoc przy oparzeniu chemicznym oka

Oparzenie chemiczne oka wymaga natychmiastowej i odpowiednio przeprowadzonej pierwszej pomocy, aby zminimalizować ryzyko trwałego uszkodzenia wzroku.

1. Przerwij kontakt z substancją chemiczną

Natychmiast po zdarzeniu należy przerwać kontakt z substancją chemiczną. Jeśli chemikalia znajdują się na skórze wokół oka lub w oku:

• Wyjmij soczewki kontaktowe (jeśli to możliwe i bezpieczne).
• Oddal źródło chemikaliów, aby zapobiec dalszej ekspozycji.
  
  

2. Płucz oko dużą ilością wody lub specjalistycznych płynów

Płukanie oka jest najważniejszym elementem pierwszej pomocy i powinno zostać rozpoczęte jak najszybciej. Prawidłowe wykonanie tego kroku zmniejsza uszkodzenia spowodowane przez substancję chemiczną.

Czym płukać oko?

• Najlepszym środkiem do płukania oka jest zbuforowany roztwór Ringera. Jeśli nie jest dostępny, zastosuj izotoniczny roztwór soli fizjologicznej.
• W przypadku braku specjalistycznych płynów, użyj czystej, zimnej wody.
  
  

Technika płukania oka:

• Obróć głowę na bok tak, aby zdrowe oko znajdowało się wyżej od poparzonego. Dzięki temu chemikalia spływające podczas płukania nie przedostaną się do zdrowego oka.
• Kieruj strumień wody od strony wewnętrznego kącika oka (blisko nosa) na zewnątrz.
• Wykorzystaj prysznic, otwartą butelkę z wodą lub inny dostępny źródło strumienia wody, aby zapewnić ciągłe i obfite płukanie przez co najmniej 20 minut.
• Jeśli w oku znajdują się cząstki stałe, delikatnie odwróć powiekę i spróbuj je usunąć, używając jałowej gazy lub czystego materiału.

3. Unikaj pocierania oka

Pocieranie oka może pogorszyć stan, szczególnie jeśli substancja chemiczna zawiera cząstki stałe, które mogą mechanicznie uszkodzić tkanki oka lub pogłębić wnikanie substancji żrących. W czasie płukania staraj się delikatnie rozchylić powieki palcami, aby umożliwić przepływ wody przez całą powierzchnię oka.

4. Kontynuuj płukanie podczas transportu do szpitala

Jeśli istnieje taka możliwość, kontynuuj płukanie oka również podczas transportu do placówki medycznej. Utrzymanie stałego przepływu płynu przez dłuższy czas zwiększa szanse na ograniczenie uszkodzeń chemicznych.

5. Zasięgnij natychmiastowej pomocy medycznej

Po zakończeniu płukania należy niezwłocznie udać się do lekarza, nawet jeśli objawy wydają się łagodne. Kluczowe jest, aby:

• Dostarczyć informacje na temat substancji chemicznej, która spowodowała oparzenie. Jeśli to możliwe, zabierz ze sobą pojemnik, etykietę lub opakowanie środka chemicznego.
• Okulista dokładnie oceni stan oka i podejmie dalsze działania, takie jak zastosowanie kropli przeciwzapalnych, antybiotyków lub ewentualną interwencję chirurgiczną.

 

Bibliografia:

1. https://eyewiki.org/Chemical_(Alkali_and_Acid)_Injury_of_the_Conjunctiva_and_Cornea
2. https://www.webmd.com/eye-health/chemical-eye-burns
3. https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/eye-injuries-chemical-burns
4. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/urazyoka/122790,oparzenie-chemiczne-oka