Orbitopatia tarczycowa – co to za schorzenie oczu? Jak leczyć?

Orbitopatia tarczycowa, znana również jako oftalmopatia tarczycowa, to autoimmunologiczne schorzenie oczu najczęściej związane z chorobą Gravesa-Basedowa. Objawia się charakterystycznymi zmianami w obrębie oczodołów, które mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. W niniejszym wpisie szczegółowo omawiamy etiologię, objawy, diagnostykę i metody leczenia tego schorzenia.

Co to jest orbitopatia tarczycowa?

Orbitopatia tarczycowa to autoimmunologiczne schorzenie oczodołów charakteryzujące się naciekiem zapalnym tkanek miękkich, powiększeniem mięśni zewnątrzgałkowych oraz zwiększeniem objętości tłuszczu oczodołowego. Objawy te prowadzą do charakterystycznych zmian w wyglądzie oczu, takich jak wytrzeszcz czy retrakcja powiek.

Choroba najczęściej wiąże się z nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, ale może także występować w przypadku zapalenia tarczycy Hashimoto. Co istotne, orbitopatia tarczycowa może poprzedzać wystąpienie zaburzeń czynności tarczycy, występować równolegle lub pojawiać się nawet po zakończeniu leczenia tarczycy.

Jakie są przyczyny orbitopatii tarczycowej?

Główną przyczyną orbitopatii tarczycowej jest reakcja autoimmunologiczna, w której przeciwciała atakują zarówno komórki tarczycy, jak i tkanki oczodołu. Mechanizm ten związany jest z obecnością receptorów TSH w fibroblastach oczodołu, które są celem układu immunologicznego.

Do rozwoju choroby przyczyniają się także:

• Palenie papierosów – palenie papierosów znacząco zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu orbitopatii tarczycowej.
• Płeć i wiek – kobiety chorują częściej niż mężczyźni, jednak to mężczyźni mają zwykle cięższy przebieg choroby. Schorzenie występuje najczęściej między 50. a 70. rokiem życia.
• Terapia radiojodem – może nasilać objawy orbitopatii.
  
  

Objawy orbitopatii tarczycowej

Orbitopatia tarczycowa objawia się wieloma charakterystycznymi symptomami, które mogą mieć różne nasilenie i wpływać na jakość życia pacjenta. Najczęściej występujące objawy obejmują:

Cofnięcie i niedomykalność powiek

Cofnięcie powiek, nazywane również retrakcją, jest jednym z pierwszych zauważalnych objawów orbitopatii tarczycowej. W wyniku zwiększonego napięcia mięśnia dźwigacza górnej powieki unoszą się one nadnaturalnie wysoko, co sprawia, że gałki oczne są bardziej odsłonięte. Powoduje to trudności w pełnym zamykaniu oczu, co określane jest jako niedomykalność powiek. Taki stan prowadzi do wysuszenia rogówki, ponieważ powierzchnia oka nie jest prawidłowo nawilżana przez film łzowy. W efekcie pacjenci mogą doświadczać pieczenia, uczucia piasku pod powiekami oraz zwiększonej wrażliwości na światło. Jeśli suchość oka nie zostanie opanowana, może dojść do uszkodzenia rogówki, w tym jej owrzodzenia, co stanowi poważne zagrożenie dla wzroku.

Wytrzeszcz oczu

Wytrzeszcz, czyli nieprawidłowe wysunięcie gałek ocznych z oczodołów, jest jednym z najbardziej charakterystycznych objawów orbitopatii tarczycowej. W zaawansowanych przypadkach wytrzeszcz może być tak nasilony, że gałki oczne wystają ponad 27 mm poza granicę oczodołów, co nadaje twarzy pacjenta wyraz zdziwienia lub przerażenia. Taki stan nie tylko wpływa na estetykę, ale także utrudnia normalne funkcjonowanie. Wytrzeszcz może powodować trudności w zamykaniu powiek, co nasila suchość oczu, a także prowadzić do uczucia napięcia i bólu w obrębie oczodołów.

Podwójne widzenie

Podwójne widzenie (diplopia) jest wynikiem uszkodzenia mięśni okoruchowych, które ulegają obrzękowi i włóknieniu w przebiegu choroby. Mięśnie te tracą swoją elastyczność i zdolność do swobodnego poruszania gałkami ocznymi, co powoduje zaburzenia w ich współpracy. Pacjenci z podwójnym widzeniem zgłaszają widzenie dwóch obrazów jednego obiektu, co może być szczególnie uciążliwe podczas czytania, prowadzenia pojazdów czy wykonywania codziennych czynności. W zaawansowanych przypadkach problem może występować w każdej pozycji spojrzenia, co znacznie obniża komfort życia.

Pogorszenie ostrości wzroku

Jednym z najpoważniejszych powikłań orbitopatii tarczycowej jest pogorszenie ostrości wzroku, spowodowane uciskiem nerwu wzrokowego przez powiększone mięśnie zewnątrzgałkowe i obrzęk tkanek oczodołu. Ucisk ten ogranicza dopływ krwi do nerwu wzrokowego, co może prowadzić do jego niedokrwienia i uszkodzenia. Objawy obejmują stopniowe pogorszenie widzenia, trudności w rozróżnianiu kolorów oraz ograniczenie pola widzenia. Nieleczony ucisk nerwu wzrokowego może prowadzić do trwałej ślepoty.

Objawy te najczęściej występują obustronnie, choć ich nasilenie po obu stronach może się różnić. Intensywność objawów zależy od fazy choroby.

Fazy orbitopatii tarczycowej

Choroba przebiega w dwóch głównych fazach:

• Faza aktywna – objawy nasilają się, a proces zapalny jest najbardziej widoczny.
• Faza nieaktywna – stan zapalny ustępuje, ale zmiany anatomiczne mogą się utrwalić.
  
  

Diagnostyka orbitopatii tarczycowej

Rozpoznanie orbitopatii tarczycowej wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badanie okulistyczne oraz zastosowanie nowoczesnych metod diagnostycznych. Każdy z tych elementów pełni istotną rolę w określeniu stopnia zaawansowania choroby, ocenieniu jej wpływu na funkcje narządu wzroku oraz dobraniu odpowiedniego leczenia.

Wywiad lekarski

Podstawą diagnostyki jest szczegółowy wywiad, w którym lekarz analizuje występowanie objawów takich jak wytrzeszcz, niedomykalność powiek, podwójne widzenie czy utrata ostrości wzroku. Istotne jest również ustalenie, czy pacjent cierpi na choroby tarczycy, takie jak choroba Gravesa-Basedowa, lub czy w przeszłości występowały inne zaburzenia endokrynologiczne. Wywiad powinien uwzględniać informacje o nasileniu objawów, czasie ich pojawienia się oraz obecności czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, które zwiększa ryzyko rozwoju orbitopatii.

Badanie okulistyczne

Kolejnym etapem jest dokładne badanie okulistyczne. Obejmuje ono m.in. ocenę pozycji gałek ocznych, pomiar ich wysunięcia za pomocą egzoftalmometru, ocenę ruchomości oczu oraz badanie pola widzenia. Wykonuje się również badanie dna oka, które pozwala na ocenę stanu nerwu wzrokowego i wykluczenie obrzęku tarczy nerwu wzrokowego. Ocena filmu łzowego i stanu rogówki jest również kluczowa w celu wykrycia powikłań wynikających z niedomykalności powiek.

Badania obrazowe

W celu dokładniejszej oceny zmian w obrębie oczodołów stosuje się badania obrazowe, takie jak ultrasonografia (USG), tomografia komputerowa (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI). CT i MRI pozwalają uwidocznić powiększone mięśnie okoruchowe, obrzęki tkanek miękkich oraz ocenić, czy nerw wzrokowy jest uciskany.

Badania laboratoryjne

Diagnostyka obejmuje również ocenę funkcji tarczycy poprzez oznaczenie poziomu hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4) oraz obecności przeciwciał przeciw receptorowi TSH (TSH-R). Przeciwciała te są charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa, będącej główną przyczyną orbitopatii tarczycowej.

Leczenie orbitopatii tarczycowej

Leczenie orbitopatii tarczycowej zależy od stopnia zaawansowania choroby, nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Terapia koncentruje się na łagodzeniu objawów, zapobieganiu powikłaniom oraz poprawie jakości życia pacjenta.

Farmakoterapia

Farmakoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu aktywnej fazy orbitopatii. Kortykosteroidy są podstawowymi lekami stosowanymi w celu zmniejszenia stanu zapalnego i obrzęku tkanek oczodołu. W przypadkach, gdy kortykosteroidy są niewystarczające, stosuje się leki immunosupresyjne. Pomagają one kontrolować reakcję autoimmunologiczną i hamują dalsze uszkodzenia tkanek.

Leczenie miejscowe i objawowe

W przypadku mniej zaawansowanych objawów pomocne są środki miejscowe. Krople nawilżające, takie jak sztuczne łzy, są stosowane w celu łagodzenia suchości oka i zapobiegania podrażnieniom rogówki wynikającym z niedomykalności powiek. Pacjenci z podwójnym widzeniem mogą korzystać z okularów pryzmatycznych, które poprawiają widzenie i redukują objawy. Pomoce te są szczególnie skuteczne w łagodnych i umiarkowanych przypadkach orbitopatii.

Radioterapia oczodołów

Radioterapia stanowi alternatywę dla pacjentów, u których farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Jest stosowana w umiarkowanych przypadkach w celu zmniejszenia stanu zapalnego i redukcji obrzęku tkanek. Działanie promieniowania pozwala na osłabienie procesu autoimmunologicznego w obrębie oczodołów. Radioterapia jest zwykle stosowana w połączeniu z kortykosteroidami, co zwiększa skuteczność leczenia.

Operacja dekompresji oczodołu

W ciężkich przypadkach, gdy wytrzeszcz powoduje znaczny ucisk nerwu wzrokowego lub utrudnia funkcjonowanie pacjenta, konieczna może być operacja dekompresji oczodołu. Zabieg polega na usunięciu części kostnych oczodołu, co pozwala na zmniejszenie ciśnienia w obrębie tkanek i umożliwia cofnięcie gałek ocznych do prawidłowej pozycji. Operacja może również poprawić estetykę wyglądu, co ma istotne znaczenie psychologiczne dla pacjentów.

Kompleksowe leczenie orbitopatii tarczycowej wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego zarówno potrzeby pacjenta, jak i zaawansowanie choroby. Współpraca okulistów, endokrynologów oraz radioterapeutów jest kluczowa dla uzyskania najlepszych rezultatów terapeutycznych.

 

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyoczodolu/129133,orbitopatia-tarczycowa
2. https://www.czytelniamedyczna.pl/2809,postepy-w-rozpoznawaniu-i-leczeniu-ciezkiej-oftalmopatii-tarczycowej.html
3. https://eyewiki.org/Thyroid_Eye_Disease
4. https://radiopaedia.org/articles/thyroid-associated-orbitopathy-1
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Graves%27_ophthalmopathy