Plamka żółta – czym jest? Jakie funkcje pełni?

O plamce żółtej słyszymy najczęściej w kontekście jej zwyrodnienia – poważnej choroby wzroku. Ale czym dokładnie jest ta część oka i jaką rolę odgrywa w procesie widzenia? Czy nasz tryb życia i sposób odżywiania ma znaczenie dla funkcjonowania plamki żółtej? Przekonajmy się.

Co to jest plamka żółta?

Plamka żółta to po łacinie macula lutea. Jest ona małym obszarem umiejscowionym na siatkówce oka, będącym jej integralną częścią. Dlaczego więc plamkę żółtą traktuje się jako osobne pojęcie? Dzieje się tak dlatego, że w tym niewielkim miejscu znajduje się ogromne zagęszczenie czopków. Są to receptory światłoczułe. Ich błonowe białka receptorowe pochłaniają światło o różnych długościach fal. Dzięki temu czopki pozwalają na rozróżnianie kolorów.

Jaką rolę pełni plamka żółta?

Dlaczego plamka nazywana jest żółtą? Ponieważ fotoreceptory zawierają żółty barwnik. Cała siatkówka jest wyposażona w fotoreceptory: czopki i pręciki. Czopki odpowiadają na rozróżnianie barw, a pręciki za odbieranie światła.

Dane liczbowe, które opisują budowę oka, są dość abstrakcyjne i trudne do wyobrażenia. W oku człowieka znajduje się 6 milionów czopków oraz 125 milionów pręcików. W żółtej plamce w oku znajduje się największe zagęszczenie czopków, dlatego jest ona strefą oka o najbardziej precyzyjnym widzeniu. Receptory, które odbierają bodźce ze świata zewnętrznego – przekazują je do mózgu.

W przypadku plamki żółtej informacje są najbardziej dokładne, bowiem sygnał do mózgu wiedzie osobnymi włóknami nerwowymi. Bodźce z pozostałej części siatkówki są nieco mniej dokładne, ponieważ informacja przekazywana jest jednym włóknem nerwowym (a więc jest to przekaz uśredniony).

Ale rola żółtej plamki w oku to nie tylko kolory. Odpowiada ona za widzenie centralne, a to oznacza także widzenie wszelkich przedmiotów, wyraźne dostrzeganie bardzo małych szczegółów

Jak bada się plamkę żółtą?

Działanie plamki żółtej okulista może zbadać na kilka sposobów. Prawidłowe jej działanie zweryfikuje badanie ostrości wzroku. Badanie widzenia barwnego skojarzysz z pewnością z charakterystycznymi tablicami Ishihary. To obrazki złożone z małych kolorowych okręgów, które pozwalają ocenić stopień upośledzenia w widzeniu barw. Tego rodzaju testu przechodzą m.in. zawodowi kierowcy oraz pacjenci z podejrzeniem daltonizmu.

Kolejne badanie potrzebne do oceny stanu plamki żółtej to badaniu dna oka. Na wykrycie początkowych zmian, między innymi błony podsiatkówkowej, pozwala optyczna koherentna tomografia (OCT).

Test Amslera to niepozornie wyglądająca plansza, która wygląda jak kartka z zeszytu w kratkę. Pozwala on na szybkie sprawdzenie, czy nie występują u pacjenta metamorfopsje i zniekształcenia obrazu.

Angiografia fluoresceinowa to nieco bardziej czasochłonne badanie, które może potrwać dwie godziny. Polega na wykonaniu serii zdjęć oka po podaniu substancji fluoryzującej. Dzięki temu możliwe jest zdiagnozowanie naczyń żylnych, tętniczych oraz włosowatych siatkówki. To doskonale uwidacznia wszelkie uszkodzenia.

Choroby plamki żółtej

Zwyrodnienie plamki żółtej to najczęściej kojarzone schorzenie tej sfery oka. Procesy starzenia się organizmu sprawiają, że pogarsza się przemiana materii w komórkach, które nie są już zdolne do usunięcia szkodliwych czynników. Chodzi tu przede wszystkim o wolne rodniki, które prowadzą do obumierania komórek. Nieodwracalne zmiany powodują stopniową utratę zdolności widzenia. Zwyrodnienie plamki żółtej u dzieci ma najczęściej podłoże genetyczne w postaci choroby Stargardta.

Nagłe pogorszenie wzroku lub jego utrata w jednym oku, mogą być spowodowana wylewem krwi do plamki żółtej lub w jej okolicy. Takie sytuacje medyczne mogą mieć związek z różnymi chorobami przewlekłymi: nadciśnieniem, cukrzycą, tętniakami.

Cukrzycowy obrzęk plamki żółtej to choroba, która polega na zbieraniu się płynu w wewnętrznych warstwach siatkówki. Powoduje to nieszczelność mikronaczyń na tle retinopatii cukrzycowej. Objawem tej choroby plamki żółtej jest znaczne osłabienie widzenia centralnego. Towarzyszy temu światłowstręt, dostrzeganie zniekształceń i mroczków.

Plamka żółta – jak wspierać jej kondycję?

Kondycja plamki żółtej w dużej mierze zależy od trybu życia i sposobu odżywiania. Choć samego procesu starzenia nie jesteśmy w stanie powstrzymać, to możemy jednak nieco go spowolnić i złagodzić skutki.

Czynniki przyspieszające obumieranie komórek i zaburzające prawidłowy metabolizm, to palenie papierosów i otyłość. Ryzyko rozwoju chorób plamki żółtej tworzą choroby układu krążenia, cukrzyca i nadciśnienie.

Co możemy zrobić, by zapewnić sobie sprawny wzrok na długie lata? Dbać o zdrową i dobrze zbilansowaną dietę. Powinna ona obfitować w składniki zawierające luteinę i zeaksantynę. Warzywa i owoce dobre na wzrok powinny na co dzień gościć na naszych talerzach. Ważne są też zdrowe tłuszcze, ponieważ karotenoidy są rozpuszczalne w tłuszczach. Zatem dla ich dobrego przyswajania potrzebujemy oliwy oraz źródeł kwasów omega-3. Znajdziemy je w rybach orzechach i siemieniu lnianym.

Bibliografia:

1. G. Britton, S. Liaaen-Jensen, H. Pfander, Carotenoids Volume 5: Nutrition and Health, Birkhauser Verlag 2009 (dostęp: 22.05.2023).
2. C. Thomas, R. Mirza, M. Gill, Age-Related Macular Degeneration [w:] The Medical clinics of North America 2021 May;105(3) (dostęp: 22.05.2023).
3. A. Gheorghe, L. Mahdi, O. Musat, Age-related macular degeneration [w:] Romanian journal of ophtomalogy 2015 Apr-Jun;59(2) (dostęp: 22.05.2023).
4. R. Rejdak, A. Jünemann, Biblioteka Okulisty Praktyka. Tom 2 - diagnostyka i leczenie postaci wysiękowej zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, wydawnictwo VM Media Group, Gdańsk 2016.