Ślepota barw – jakie są rodzaje?

Ślepota barw, zwana również daltonizmem, to zaburzenie widzenia, które wpływa na zdolność do prawidłowego rozpoznawania kolorów. Choć często używa się terminu daltonizm, jako synonimu ślepoty barw, nie jest to do końca poprawne. Daltonizm odnosi się głównie do problemów z rozpoznawaniem barwy czerwonej i zielonej, ale istnieje wiele innych rodzajów tego zaburzenia. W poniższym artykule przedstawimy różne typy ślepoty barw oraz ich specyfikę.

Czym jest ślepota barw?

Ślepota barw jest wadą polegającą na niezdolności do dostrzegania różnic pomiędzy niektórymi lub wszystkimi kolorami, które są normalnie rozróżniane przez innych ludzi. Potocznie nazywana daltonizmem, choć ten termin odnosi się głównie do nierozpoznawania barwy czerwonej i zielonej, ślepota barw może przybierać różne formy i stopnie nasilenia.

Zaburzenie to najczęściej wynika z nieprawidłowego działania czopków – komórek światłoczułych znajdujących się w siatkówce oka, odpowiedzialnych za wykrywanie i rozróżnianie barw. Wyróżniamy trzy rodzaje czopków:

• czerwone (czopki L),
• zielone (czopki M),
• niebieskie (czopki S).

Reagują one na różne długości fal świetlnych i pozwalają nam widzieć pełne spektrum kolorów. W przypadku ślepoty barw, jeden lub więcej rodzajów tych czopków działa nieprawidłowo lub jest nieobecny, co prowadzi do problemów z rozpoznawaniem kolorów.

Przyczyny ślepoty barw

Ślepota barw jest najczęściej wadą wrodzoną i uwarunkowaną genetycznie. Dziedziczona jest recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X, co oznacza, że częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Mężczyźni posiadają tylko jeden chromosom X, więc jeśli odziedziczą defektywny gen ślepoty barw, wada ta będzie się objawiać. Kobiety, posiadając dwa chromosomy X, mogą być nosicielkami genu ślepoty barw, ale tylko w rzadkich przypadkach obie kopie genu będą defektywne, co doprowadzi do wystąpienia zaburzenia.

Szacuje się, że około 8% mężczyzn i 0,5% kobiet cierpi na jakąś formę ślepoty barw. Mężczyźni nie przekazują swojego chromosomu X męskim potomkom, dlatego nie mogą przekazać ślepoty barw synom. Kobieta może być nosicielką genu ślepoty barw, nawet o tym nie wiedząc. Jeśli w jej rodzinie po stronie matki był mężczyzna ze ślepotą barw, istnieje większe ryzyko, że gen ten przekaże swojemu dziecku, zwłaszcza jeśli będzie to dziecko płci męskiej.

Choć większość przypadków ślepoty barw jest wrodzona, mogą istnieć również inne przyczyny tego zaburzenia. Ślepota barw może być wynikiem uszkodzenia dróg wzrokowych, począwszy od siatkówki, poprzez nerwy wzrokowe, aż po korę mózgu. Może być także efektem ubocznym działania niektórych leków lub związków chemicznych, które wpływają na zdolność widzenia barw.

Rodzaje ślepoty barw

Ślepota barw dzieli się na różne typy w zależności od tego, które czopki nie działają prawidłowo lub są nieobecne. Wyróżniamy trzy główne kategorie: trichromatyzm, dichromatyzm i monochromatyzm. W każdej z tych kategorii występują dalsze podziały.

Trichromatyzm

Trichromatyzm to łagodniejsza forma ślepoty barw, w której wszystkie trzy typy czopków są obecne, ale jeden z nich nie działa prawidłowo. W zależności od tego, które czopki są mniej wrażliwe, wyróżniamy:

• Protanomalia - w tym przypadku czopki L, odpowiedzialne za widzenie czerwieni, są mniej wrażliwe. Osoby z protanomalią mogą postrzegać czerwień jako ciemnoszarą lub widzieć inne kolory, które zawierają czerwień, jako mniej intensywne.
  
  
• Deuteranomalia - najczęściej spotykana forma ślepoty barw. Czopki M, odpowiadające za widzenie zieleni, są mniej wrażliwe. Osoby z deuteranomalią widzą głównie błękity, żółcie i stonowane kolory, a kolory zawierające zieleń są mniej nasycone.
  
  
• Tritanomalia - rzadka forma ślepoty barw, w której czopki S, odpowiedzialne za widzenie niebieskiego, są mniej wrażliwe. W rezultacie niebieskie kolory mogą wydawać się zielone, a żółty może być trudny do rozróżnienia.

Dichromatyzm

Dichromatyzm to bardziej zaawansowana forma ślepoty barw, w której brakuje jednego z typów czopków. Osoby z dichromatyzmem mają tylko dwa rodzaje czopków i widzą świat w ograniczonej palecie kolorów.

• Protanopia - brak czopków L. Osoby z protanopią nie widzą czerwonego światła i widzą świat głównie w odcieniach niebieskiego i złota. Mogą również mylić ciemne odcienie czerwieni z zielenią.
  
  
• Deuteranopia - brak czopków M. W tym przypadku osoby nie widzą zielonego światła i widzą świat głównie w odcieniach niebieskiego i złota. Mogą mieć trudności z rozróżnieniem niektórych odcieni czerwieni i zieleni.
  
  
• Tritanopia - brak czopków S. Osoby z tritanopią nie widzą niebieskiego światła i widzą świat w odcieniach czerwieni, jasnego błękitu, różu i lawendy. Tritanopia jest rzadka i dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety.

Monochromatyzm

Monochromatyzm to najcięższa forma ślepoty barw, w której osoba widzi świat tylko w odcieniach szarości. Istnieją dwa główne typy monochromatyzmu:

• Monochromacja typu niebieskiego stożka - w tej formie działają tylko czopki S, a czopki L i M są nieobecne lub nieaktywne. Osoby z tym typem ślepoty barw widzą świat w ograniczonej palecie kolorów, głównie w odcieniach szarości i błękitu. Mogą mieć również problemy ze wzrokiem, takie jak światłowstręt (nadwrażliwość na światło) i oczopląs (niekontrolowane ruchy oczu).
  
  
• Achromatopsja - najcięższa forma ślepoty barw, w której nie działają żadne czopki, co oznacza, że osoba widzi świat wyłącznie w odcieniach szarości. Achromatopsja może również prowadzić do poważnych problemów ze wzrokiem, w tym nadwrażliwości na światło, oczopląsu i ograniczonego widzenia centralnego.

Jak diagnozuje się ślepotę barw?

Diagnostyka ślepoty barw opiera się na kilku różnych testach wzroku, które pozwalają określić rodzaj i stopień zaburzenia widzenia barw. Najczęściej stosowanym testem przez okulistów jest test Ishihary.

Test Ishihary

Test Ishihary polega na prezentacji serii tablic, na których umieszczone są wzory złożone z małych kolorowych kropek. Wśród tych kropek ukryte są liczby, które osoby z pełnym widzeniem kolorów powinny być w stanie rozpoznać. Wzory te są tak zaprojektowane, że osoby z różnymi rodzajami ślepoty barw nie będą w stanie zobaczyć niektórych liczb, albo zobaczą je inaczej. Niektóre tablice zawierają liczby widoczne tylko dla osób z pełnym widzeniem barw, inne natomiast zawierają wzory, które można zobaczyć tylko w przypadku niedoboru widzenia barw.

Specjalista ocenia wyniki testu na podstawie odpowiedzi pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest w stanie rozpoznać liczb na kilku tablicach, może to wskazywać na ślepotę barw. Na podstawie wyników testu Ishihary lekarz może dokładniej określić, jaki rodzaj zaburzenia barw występuje u pacjenta. Jeżeli wyniki testu Ishihary wskazują na ślepotę barw, okulista może zalecić dodatkowe badania w celu potwierdzenia diagnozy i uzyskania bardziej szczegółowych informacji o rodzaju i stopniu zaburzenia.

Czy istnieje leczenie ślepoty barw?

Obecnie nie ma skutecznego leczenia dziedzicznej ślepoty barw. W przypadku ślepoty nabytej, leczenie może polegać na zmianie leków lub terapii choroby podstawowej, co może poprawić widzenie barw. Na rynku dostępne są również specjalne okulary, które mogą pomóc osobom z łagodnymi formami ślepoty barw w lepszym rozróżnianiu kolorów. Jednak te okulary nie przywracają pełnej zdolności widzenia barw i ich skuteczność różni się w zależności od osoby.

 

Bibliografia:

1. https://www.colourblindawareness.org/colour-blindness/
2. https://www.allaboutvision.com/conditions/color-blindness/types-of-color-blindness/
3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11604-color-blindness
4. https://www.colorblindguide.com/post/different-types-of-color-blindness
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Color_blindness