Tęczówka oka - gdzie się znajduje, jaką ma rolę?

Tęczówka oka to kluczowy element ludzkiego narządu wzroku, który pełni zarówno funkcje estetyczne, jak i praktyczne. To właśnie tęczówka nadaje oczom kolor i kontroluje ilość światła wpadającego do wnętrza oka. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy budowę, funkcje oraz schorzenia związane z tęczówką.

Co to jest tęczówka oka?

Tęczówka oka jest pierścieniową strukturą położoną w przedniej części gałki ocznej. To widoczna, barwna część oka, która otacza źrenicę – centralny otwór regulujący ilość światła padającego na siatkówkę. W zależności od genetyki, tęczówka może mieć różne kolory, od brązowego po niebieski czy zielony.

Gdzie znajduje się tęczówka?

Tęczówka znajduje się między rogówką a soczewką. Dzieli wnętrze oka na dwie przestrzenie: komorę przednią (między rogówką a tęczówką) i komorę tylną (między tęczówką a ciałem szklistym). W środku tęczówki znajduje się źrenica, której średnica zmienia się w zależności od warunków oświetleniowych.

Jak zbudowana jest tęczówka?

Tęczówka jest cienką, okrągłą strukturą o średnicy około 12 mm i grubości 0,5 mm. Składa się z kilku warstw, z których każda pełni unikalne funkcje.

1. Blaszka graniczna przednia
To zewnętrzna warstwa tęczówki, zbudowana z komórek zrębu. Jej powierzchnia nie jest gładka – występują na niej beleczki i zatoki, które wpływają na regulację przepływu płynu wewnątrzgałkowego.

2. Zrąb tęczówki
Zrąb to środkowa warstwa tęczówki, w której znajdują się:

• Naczynia krwionośne – zaopatrujące tęczówkę w tlen i składniki odżywcze.
• Nerwy – kontrolujące funkcje mięśni tęczówki.
• Komórki barwnikowe – odpowiedzialne za kolor tęczówki.
• Krypty tęczówki – wgłębienia ułatwiające wymianę płynu wewnątrzgałkowego.
  
  

3. Mięśnie tęczówki
Mięśnie tęczówki odgrywają kluczową rolę w regulacji średnicy źrenicy:

• Mięsień zwieracz źrenicy – odpowiada za zwężenie źrenicy. Jest kontrolowany przez układ przywspółczulny i działa w warunkach jasnego oświetlenia.
• Mięsień rozwieracz źrenicy – powoduje rozszerzanie źrenicy. Funkcjonuje pod kontrolą układu współczulnego i aktywuje się w sytuacjach stresowych lub przy słabym oświetleniu.
  
  

4. Nabłonek barwnikowy
To tylna warstwa tęczówki, bogata w pigment, który zapobiega rozpraszaniu światła w oku. Tworzy charakterystyczną ciemną obwódkę wokół źrenicy.

Jakie funkcje pełni tęczówka?

Regulacja ilości światła docierającego do siatkówki

Podstawową funkcją tęczówki jest kontrola ilości światła wpadającego do oka, co jest możliwe dzięki dynamicznej regulacji średnicy źrenicy. Tęczówka pełni tutaj rolę analogiczną do przesłony w aparacie fotograficznym. Proces ten, określany jako reakcja źrenic na światło, przebiega następująco:

• W jasnym świetle mięsień zwieracz źrenicy, znajdujący się w obrębie tęczówki, kurczy się, powodując zmniejszenie średnicy źrenicy (mioza). Dzięki temu ograniczana jest ilość światła docierającego do siatkówki, co chroni przed nadmiernym oświetleniem i zapobiega olśnieniu.
  
  
• W słabym oświetleniu mięsień rozwieracz źrenicy, który działa antagonistycznie do mięśnia zwieracza, powoduje rozszerzenie źrenicy (mydriaza). Pozwala to na maksymalne wykorzystanie dostępnego światła, co jest szczególnie ważne dla widzenia w ciemności.

Proces ten jest automatyczny i sterowany przez autonomiczny układ nerwowy, co sprawia, że dostosowanie widzenia do różnych warunków oświetleniowych jest szybkie i efektywne.

Ochrona siatkówki przed szkodliwym promieniowaniem UV

Tęczówka zawiera melaninę – pigment, który nadaje oczom ich charakterystyczny kolor (np. brązowy, zielony, niebieski) i jednocześnie działa jako naturalny filtr przeciwsłoneczny. Melanina pochłania i rozprasza szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe (UV), minimalizując jego wpływ na wrażliwą siatkówkę.

• Osoby o ciemnych tęczówkach - większa zawartość melaniny sprawia, że ciemne oczy lepiej chronią przed promieniowaniem UV. Są mniej podatne na uszkodzenia wywołane światłem słonecznym i związane z tym schorzenia, takie jak zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej.
  
  
• Osoby o jasnych tęczówkach - mniejsza ilość melaniny w jasnych oczach (niebieskich, szarych) oznacza mniejszą ochronę przed światłem słonecznym, co skutkuje większą wrażliwością na światło i wyższym ryzykiem rozwoju chorób okulistycznych. W takich przypadkach szczególnie ważne jest stosowanie ochrony przeciwsłonecznej, np. okularów z filtrem UV.
  
  

Dostosowanie średnicy źrenicy w odpowiedzi na emocje i stres

Tęczówka reaguje nie tylko na zmiany oświetlenia, ale także na bodźce emocjonalne i fizjologiczne, co jest związane z działaniem układu nerwowego.

• Pod wpływem silnych emocji - strach, ekscytacja czy ból, aktywują współczulny układ nerwowy. W efekcie mięsień rozwieracz źrenicy powoduje jej rozszerzenie. Ten proces jest dobrze znany z reakcji tzw. walki lub ucieczki.
  
  
• Podczas relaksu - przywspółczulny układ nerwowy dominuje w stanie spoczynku, co prowadzi do zwężenia źrenicy. Jest to reakcja organizmu na relaksujące otoczenie i brak zagrożenia.

Zmiany w średnicy źrenicy mogą być również wykorzystane w diagnostyce medycznej i neurologicznej. Na przykład reakcja źrenicy na światło lub brak reakcji mogą świadczyć o problemach z funkcjonowaniem układu nerwowego.

Poprawa ostrości widzenia

Zmiany w wielkości źrenicy, kontrolowane przez tęczówkę, mają również wpływ na ostrość widzenia, szczególnie w zmiennych warunkach oświetleniowych i podczas obserwacji obiektów znajdujących się w różnej odległości.

• Widzenie dalekie - podczas patrzenia na odległe obiekty źrenica rozszerza się, aby wpuścić więcej światła, co pozwala na lepsze dostrzeżenie szczegółów.
  
  
• Widzenie bliskie - w przypadku obserwacji obiektów znajdujących się blisko, źrenica zwęża się, co zwiększa głębię ostrości i umożliwia wyraźniejsze widzenie drobnych detali.

Tę dynamiczną regulację wspomaga cały układ optyczny oka, w tym soczewka i rogówka, które współpracują z tęczówką, aby zapewnić najlepsze możliwe widzenie w różnych warunkach.

Kolor tęczówki – co o nim wiemy?

Kolor tęczówki jest dziedziczony genetycznie w sposób bardzo złożony. Dawniej uważano, że kolor oczu dziecka można przewidzieć na podstawie koloru oczu rodziców w prostym schemacie recesywnych i dominujących genów. Obecnie wiadomo, że w proces ten zaangażowanych jest wiele genów, które wpływają na ilość i rozmieszczenie melaniny w tęczówce.

Chociaż brązowe oczy są bardziej dominujące genetycznie, mogą wystąpić różne kombinacje, które prowadzą do mniej powszechnych kolorów, takich jak zielony czy niebieski.

Heterochromia – różnokolorowe tęczówki

Heterochromia to unikalny stan, w którym tęczówki jednej osoby różnią się kolorem. Może przyjmować różne formy:

• Heterochromia całkowita - każde oko ma inny kolor, np. jedno jest brązowe, a drugie niebieskie.
• Heterochromia częściowa - jedna tęczówka ma różne barwy, np. wewnętrznie piwna, zewnętrznie brązowa.

Heterochromia może być wrodzona, wynikająca z genetycznych uwarunkowań, lub nabyta, np. na skutek urazu, infekcji czy chorób, takich jak zapalenie tęczówki, zespół Hornera czy neurofibromatoza.

Choroby i schorzenia tęczówki

Zapalenie tęczówki

Zapalenie tęczówki to jedno z najczęstszych schorzeń tej struktury oka. Może być wynikiem infekcji bakteryjnej, wirusowej lub grzybiczej, a także efektem urazu lub współistniejących chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy sarkoidoza. Objawia się silnym bólem oka, zaczerwienieniem, łzawieniem oraz światłowstrętem. Charakterystycznym objawem jest również zmniejszenie ostrości widzenia oraz występowanie mroczków przed oczami. Nieleczone zapalenie tęczówki może prowadzić do powikłań, takich jak zrosty pomiędzy tęczówką a ciałem rzęskowym, jaskrą czy nawet trwałym uszkodzeniem wzroku. Leczenie obejmuje stosowanie kropli sterydowych, środków przeciwzapalnych oraz mydriatyków, które rozszerzają źrenicę.

Jaskra zamkniętego kąta

Jaskra zamkniętego kąta to poważne schorzenie, w którym tęczówka blokuje kąt przesączania – miejsce odpływu cieczy wodnistej z oka. W efekcie dochodzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, co zagraża nerwowi wzrokowemu i może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku. Objawy ostrego ataku obejmują silny ból oka, zaczerwienienie, rozmycie widzenia, widzenie tęczowych okręgów wokół źródeł światła, a także nudności i wymioty. Schorzenie wymaga pilnej interwencji medycznej, zwykle w formie leków obniżających ciśnienie w oku. W dalszym leczeniu stosuje się zabiegi laserowe (irydotomię) lub operacyjne w celu odblokowania odpływu płynu.

Czerniak tęczówki

Czerniak tęczówki to rzadki, ale potencjalnie groźny nowotwór złośliwy, który rozwija się z melanocytów – komórek barwnikowych obecnych w tęczówce. Często jest wykrywany przypadkowo podczas rutynowych badań okulistycznych, ponieważ początkowo może przebiegać bezobjawowo. W miarę rozwoju może powodować zmiany w widzeniu, takie jak zaburzenia ostrości lub pojawienie się ciemnej plamki na tęczówce. Diagnostyka opiera się na badaniu w lampie szczelinowej, USG oka oraz innych testach obrazowych. Leczenie zależy od wielkości i zaawansowania zmiany – może obejmować radioterapię, zabiegi laserowe lub chirurgiczne usunięcie zmiany.

Aniridia – brak tęczówki

Aniridia to wrodzona wada genetyczna, w której tęczówka jest częściowo lub całkowicie nieobecna. Wynika z mutacji w genie PAX6, odpowiedzialnym za prawidłowy rozwój oka. Objawy aniridii to znaczna nadwrażliwość na światło, problemy z ostrością widzenia oraz trudności z widzeniem w warunkach zmiennego oświetlenia. Osoby z tą wadą mogą także cierpieć na dodatkowe schorzenia, takie jak jaskra, zaćma czy nieprawidłowości rogówki. Leczenie obejmuje używanie okularów przeciwsłonecznych, soczewek z filtrem UV oraz monitorowanie pod kątem potencjalnych powikłań. W niektórych przypadkach stosuje się implanty sztucznej tęczówki.

 

Bibliografia:

1. Lens A., Nemeth S.C., Bedford J.K. Anatomia i fizjologia narządu wzroku, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2010.
2. Niżankowska H.M. Okulistyka – podstawy kliniczne , Wydawnictwo PZWL, 2007.
3. Levin L.: Adler’s Physiology of the Eye , 11th Edition , Elsevier, 2011.
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/T%C4%99cz%C3%B3wka
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Iris_(anatomy)